Hoogkerk-Bangeweer-Hoendiep-SuikerunieTerrein's Journal

November 2, 2023

20. Trekvogelsymposium - webinar 22 nov 2020 Zwin

0:03 - Intro - Begijn Le Bleu

6:11 - Leo Zwarts - Europese trekvogels als overwinteraar in de droge Sahel
50:38 - Outro - Begijn Le Bleu + intro volgende spreker
55:20 - Piet van den Hout - Migratie bij steltlopers
1:34:00 - Outro - Begijn Le Bleu + intro volgende spreker
1:36:00 - Anny Anselin - Bewegingen van bruine kiekendieven
2:37:00 - Outro Begijn Le Bleu

Vragen TrekvogelSymposium Zwin

youtube TrekvogelSymposium Zwin


Trekvogelsymposium - webinar 22/11/20 13:00 - 16:30

Update 26 oktober 2020:
Als gevolg van de ontwikkelingen inzake COVID-19 kan het geplande trekvogelsymposium helaas niet meer fysiek plaatsvinden. Geen nood echter: we organiseren een waardig alternatief in de vorm van een online event!

Op 22 november organiseren we een webinar over trekvogels waarbij verschillende experten een presentatie geven over het natuurfenomeen dat vogeltrek heet.

We brengen alle deelnemers die al waren ingeschreven voor het symposium op de hoogte van de wijzigiging.Wie nog niet was ingeschreven voor het fysieke symposium heeft de mogelijkheid om deel te nemen aan het online event.

Programma 22 november
Van 13u tot 16u30:

  1. Europese trekvogels als overwinteraar in de droge Sahel - Leo Zwarts
  2. Bewegingen van bruine kiekendieven - Anny Anselin
  3. Migratie bij steltlopers - Piet van den Hout
  4. Begijn Le Bleu, de plezantse vogelkijker van Vlaanderen, bekend van zijn podcast met bijhorend boek Fwiet Fwiet, zal het webinar in goeie banen leiden.

Europese trekvogels als overwinteraar in de droge Sahel - Leo Zwarts


Leo Zwarts
Leo Zwarts is mede-auteur van het onvolprezen boek ‘Living on the Edge’. Dat boek gaat over het leven van ‘onze’ Europese trekvogels in hun wintergebieden in de Sahel in Afrika.

Sinds de publicatie van het boek zijn Leo Zwarts en zijn mede-onderzoekers doorgegaan met onderzoek naar overwinterende trekvogels in de Sahel. De resultaten daarvan komen aan bod in deze lezing.

'Bewegingen van bruine kiekendieven' Anny Anselin


Anny Anselin, voorheen verbonden aan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), komt vertellen over bruine kiekendieven, een imposante roofvogel die regelmatig in het Zwin te zien is én een trekvogel. Anny is al jaren de drijvende kracht achter een project waarbij bruine kiekendieven worden voorzien van zowel zenders als wingtags. Dat heeft heel veel informatie opgeleverd over de bewegingen van bruine kiekendieven die in onze contreien broeden, zowel wat betreft hun trek naar de Afrikaanse wintergebieden als hun bewegingen hier bij ons.

'Migratie bij steltlopers' Piet van den Hout


Weinig vogels zijn op zulke sublieme wijze aangepast aan lange afstandsmigratie als bepaalde steltlopersoorten. Sommige steltlopers ondernemen elk jaar weer epische trektochten. Ze leggen daarbij enorme afstanden af en ze komen terecht in gebieden die klimatologische uitersten zijn. Onderweg zijn er allerlei gevaren, zoals gevleugelde predatoren, met name valken. Piet van den Hout deed zijn promotiewerk over de relaties tussen slechtvalken en steltlopers in de Waddenzee en in West-Afrika.

https://podcastluisteren.nl/pod/Fwiet-Fwiet Tweet! Tweet! / Fwiet! Fwiet! is a birding podcast made by Begijn Le Bleu.
Natuurpionier André Verstraeten kiest de houtsnip, de wespendief en het bozzeke toebak als zijn favoriete soorten. De boommarter komt even meegluren over onze schouders.
Een unicum in België: er zijn twee blauwe kiekendieven, de machtigste roofvogelsoort van ons land, gezenderd. Rémar Erens, Robin Guelinckx en Kjell Janssens van Werkgroep Grauwe Gors.
http://begijnlebleu.be/fwiet-fwiet/

Trekvogelsymposium - webinar Het Zwin Zondag (33)

https://podcastluisteren.nl/pod/Fwiet-Fwiet Tweet! Tweet! / Fwiet! Fwiet! is a birding podcast made by Begijn Le Bleu.
Natuurpionier André Verstraeten kiest de houtsnip, de wespendief en het bozzeke toebak als zijn favoriete soorten. De boommarter komt even meegluren over onze schouders.
Een unicum in België: er zijn twee blauwe kiekendieven, de machtigste roofvogelsoort van ons land, gezenderd. Rémar Erens, Robin Guelinckx en Kjell Janssens van Werkgroep Grauwe Gors.
http://begijnlebleu.be/fwiet-fwiet/

Trekvogelsymposium - webinar Het Zwin Zondag (33)
https://www.zwin.be/sites/www.zwin.be/files/files/Vragen%20en%20antwoorden_trekvogelsymposium%2022%20november%202020.pdf

https://www.youtube.com/watch?v=8NtfrwSjkMU&feature=youtu.be
Trekvogelsymposium webinar 22 november 2020

  1. Trekvogelsymposium - webinar 22 nov 2020 Zwin

https://www.inaturalist.org/projects/observado/journal/86402-20-trekvogelsymposium-webinar-22-nov-2020-zwin


  • https://www.ravon.nl/Portals/2/Bestanden/Publicaties/Nieuwsbrieven/SchubbenEnSlijm/schubbenslijm2023015003.pdf
    https://mennoenerwin.bano.nl/
    https://www.jannekevandermeulen.nl/podcast/
    https://www.jannekevandermeulen.nl/blog/
    https://www.provinciegroningen.nl/projecten/trekvogels-in-eemshaven/

    Downloads

    https://www.folia.nl/wetenschap/133960/bas-van-geel-ziet-aan-plantenresten-in-kiezen-waarom-dieren-uitstierven
    https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0268048
    https://kro-ncrv.nl/spoorloos-el%C3%A8ni-ontmoet-biologische-moeder-ellie
    https://forum.inaturalist.org/t/the-growing-utility-of-online-photo-sharing-for-entomology-research/46444

    https://www.atlasleefomgeving.nl/nieuws/maak-reis-door-12000-jaar-landschapsgeschiedenis
    https://www.atlasleefomgeving.nl/thema/eropuit/kaarten
    https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/bronnen-en-kaarten/overzicht/paleografische-kaarten
    https://www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/bronnen-en-kaarten/documenten/publicaties/2019/01/01/paleogeografische-kaarten-pdf




    Download 'Paleogeografische kaart 9000 v.Chr.'

    PDF document | 3,6 MB

    Publicatie | 25-03-2022





    Download 'Paleogeografische kaart 5500 v.Chr.'

    PDF document | 2,1 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 3850 v.Chr.'

    PDF document | 2,2 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 2750 v.Chr.'

    PDF document | 2 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 1500 v.Chr.'

    PDF document | 1,7 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 500 v.Chr.'

    PDF document | 1,8 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 250 v.Chr.'

    PDF document | 1,9 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 100 n.Chr.'

    PDF document | 2 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 800 n.Chr.'

    PDF document | 2 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 1250 n.Chr.'

    PDF document | 2,1 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 1500 n.Chr.'

    PDF document | 2 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 1850 n.Chr.'

    PDF document | 2,3 MB

    Publicatie | 25-03-2022






    Download 'Paleogeografische kaart 2000 n.Chr.'

    PDF document | 2,2 MB

    Publicatie | 25-03-2022


    1. Trekvogelsymposium - webinar 22 nov 2020 Zwin
    2. https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=31118 Een aantal Nederlandse ornithologen heeft tussen 2007 en 2019 jarenlang veldonderzoek uitgevoerd om te ontrafelen wat de invloed is van de grote landschappelijke en klimatologische veranderingen in de Sahel in Midden-Afrika. In die regio brengt bijna de helft van alle Europese broedvogels de winter door. De resultaten zijn onlangs gepubliceerd in een speciale aflevering van het tijdschrift Ardea.

    De Sahel moet er vroeger hebben uitgezien zoals tegenwoordig de Serengeti er nog uitziet: een soortenrijk gebied met enorme aantallen antilopen en andere grote grazers. Die soortsamenstelling van grote dieren is in de loop der tijd radicaal veranderd. Tegenwoordig lopen er in de Sahel bijna een miljard koeien, schapen, geiten, ezels en kamelen rond. Het effect op de vogels is groot. Vogels die graag in onbegraasde gebieden overwinteren, hebben nog maar een fractie van dat type landschap tot hun beschikking. Maar er zijn meer veranderingen. In de savannes wordt in de regentijd enorm veel (gras)zaad geproduceerd, dat tijdens de droge tijd vervolgens het stapelvoedsel is voor talloze insecten, knaagdieren en vogels. Die zaadproductie is tegenwoordig sterk afgenomen als gevolg van intensieve veebegrazing. Dit leidt ertoe dat er veel minder vogels zijn die zaden eten, maar er zijn ook minder insecteneters en roofvogels die leven van knaagdieren en vogels. Je zou kunnen stellen dat de voedselpiramide op de savanne is ingestort. Met name vogels die op de grond foerageren, zoals Zomertortel en Tapuit, hebben veel habitat verloren. Dit proces is voorlopig niet gestopt. De onderzoekers zagen het ook terug in de lagere dichtheden aan grondfoeragerende vogels in de westelijke Sahel, waar veel meer vee rondloopt dan in de oostelijke Sahel.

    Gekraagde Roodstaart en Draaihals zijn in West-Europa in de twintigste eeuw met meer dan negentig procent afgenomen, maar nemen deze eeuw weer langzaam toe. Waarom gaat die toename zo traag en heeft een soort als de Purperreiger zich volledig hersteld? Moerasvegetaties herstellen snel na een serie droge jaren, wat de snellere toename van de Purperreiger kan verklaren. Voor bomen is dit heel anders: in de extreem droge jaren (1972-73, 1984-88, 1992) zijn heel veel bomen doodgegaan waardoor bosvogels in een klap een groot deel van hun habitat hebben verloren. Herstel van zo’n boomvegetatie is een langdurig proces. Satellietbeelden laten zien dat de Sahel in de afgelopen serie natte jaren groener is geworden, maar nog lang niet op het niveau van meer dan zeventig jaar geleden.

    Dat de Sahel op satellietbeelden nu groener is wil overigens niet zeggen dat het voor vogels die in bomen foerageren per definitie beter is geworden. De afgelopen veertig jaar zijn bij voorbeeld alleen al in West-Afrika 3,4 miljoen hectare (vogelarme) Cashew-plantages aangelegd, waarbij natte en vogelrijke savannebossen verloren zijn gegaan.


  • https://www.altwym.nl/wp-content/uploads/2023/08/Ardea-Sahel-Special-Zwarts-cs-2023.pdf
    https://www.altwym.nl/nieuws/sahel-special-van-ardea-over-trekvogels-en-standvogels-in-de-sahel/
    https://ardea.nou.nu/
    Al in januari 2007 werd door Leo Zwarts en collega’s in de wereld rond Timboektoe in Mali de basis gelegd voor veldwerk in de Sahel om de verspreiding en de habitatkeuze van trekvogels, en later ook Afrikaanse standvogels, in detail vast te leggen. Leo kon toen niet bevroeden dat dat werk meer dan 15 jaar zou beslaan. Dat er duizenden bomen in de Sahel aan nauwkeurige inspecties zouden worden onderworpen. En dat het veldwerk in vrijwel alle landen van de Sahel zou worden uitgevoerd. Van Senegal in West Afrika tot Sudan en Ethiopië in Oost Afrika. Een unieke en ongekende prestatie van Leo en zijn collega’s, die honderden uren door de Afrikaanse savanne liepen en daarbij het wel en wee van de vogels en hun voorkeursbomen nauwkeurig vastlegden. Dat werk in de Sahel is zeker ook uniek omdat de wereld waar dat werk plaatsvond tegenwoordig niet of nauwelijks meer toegankelijk is voor dit soort basaal maar o zo belangrijke veldwerk.
    https://ardea.nou.nu/
    https://www.altwym.nl/wp-content/uploads/2023/08/Ardea-Sahel-Special-Zwarts-cs-2023.pdf
    Nu is al dat werk samengevat in een monumentale publicatie, een Sahel-special van Ardea met een serie wetenschappelijke artikelen over de verspreiding, habitatkeuze en ecologie van trekvogels en standvogels in de Sahel. Eén van de bevindingen is dat trekvogels in de Sahel – zoals Grasmus, Gekraagde roodstaart, Tjiftjaf en Baardgrasmus – een sterke voorkeur hebben voor bomen met naalden zoals Acaciabomen. In de Sahel waar deze bomen veel voorkomen, is er sprake van een hoge graasdruk van miljoenen koeien, schapen en geiten, en in het verleden antilopen en gazellen. De naalden beschermen de bomen tegen overmatige vraat, maar tegelijkertijd hebben ze niet geïnvesteerd in natuurlijke insecticiden. Daarom zijn deze bomen rijk aan insecten en daarmee erg aantrekkelijk voor trekvogels.
    https://ardea.nou.nu/
    Via deze Ardea Sahel Special Zwarts Cs 2023 downloaden
    https://www.altwym.nl/wp-content/uploads/2023/08/Ardea-Sahel-Special-Zwarts-cs-2023.pdf
    https://www.altwym.nl/nieuws/sahel-special-van-ardea-over-trekvogels-en-standvogels-in-de-sahel/

  • Posted on November 2, 2023 07:43 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    June 7, 2023

    454.Grote zorgen om afwezigheid van vlinders

    https://www.maaimeinietnederland.nl/webinar-maaien-na-mei/
    Het is alweer juni, de actie 'Maai Mei Niet' is reeds afgelopen. We willen iedereen bedanken die heeft meegedaan, de natuur heeft door jullie weer een boost gekregen! Benieuwd naar wat je NA mei kunt doen met het gazon? Bekijk tot 20 juni de webinar.
    Ook zijn we positief verrast door de foto inzendingen voor de World Bee Day, er zijn zoveel foto's binnen gekomen dat we nog bezig zijn de winnaars te selecteren! Even geduld dus nog :-).
    Wij willen, namens de Bijenstichting, nog veel meer projecten uitvoeren. Die moeten echter wel gefinancierd worden, daarom hebben we een crowdfund actie gestart! Op een laagdrempelige manier kun je doneren, maar evenzo belangrijk, ook de actie delen met anderen. Doe je mee? Ook in de nieuwsbrief informatie over de actie 'Bee Good For Nature' van Chi Natural Life en win 1 van de 5 ambassadeurs lidmaatschappen!

    Veel leesplezier.

    Ps. Onze demonstratietuin is tijdens de Open Tuinendag geopend -> Zondag 11 juni vanaf 11.00. Kom je ook?!


  • Webinar 'Goed maaibeleid voor biodiversiteit' Steenbreek (via Teams 17 mei 2022)

    In het kader van de campagne 'Maai Mei Niet' (ism de Bijenstichting en Flora van Nederland) organiseerde Steenbreek dit Webinar om ook professionals te betrekken bij ecologisch maaien en ruimte te geven voor vragen.

    Omdat in Nederland de biodiversiteit onder druk staat bieden de bermen en groenstroken een enorme kans planten en dieren de ruimte te geven. Daarvoor is ecologisch bermbeheer van groot belang.

    𝗦𝗽𝗿𝗲𝗸𝗲𝗿𝘀:

    𝗔𝗻𝘁𝗵𝗼𝗻𝗶𝗲 𝗦𝘁𝗶𝗽 00:00 – Gepassioneerd pleitbezorger voor natuurinclusieve landbouw, afgestudeerd op wilde bijen in het agrarisch gebied en werkzaam voor de vlinderstichting. Anthonie weet alles van een goed ecologisch maaibeheer. Een takeaway: faseren, faseren, faseren!

    𝗩𝗶𝘃𝗶𝗲𝗻𝗻𝗲 𝘃𝗮𝗻 𝗦𝗮𝗻𝘁𝗲 20:20 – Stadsdeelmanager wijkonderhoud bij de Gemeente Arnhem (bijvriendelijkste gemeente 2022) en ecologe. Vivienne deelt haar ervaringen met prachtige praktijkvoorbeelden en heeft handige tips.

    𝗗𝗶𝗰𝗸 𝗢𝗼𝘀𝘁𝗵𝗼𝗲𝗸 – 40:08 Als directeur van Stichting Groenkeur stelt Dick professionals in staat om zich kwalitatief te onderscheiden. Hij legt uit hoe het proces verloopt van Kleurkeur, een nieuwe standaard voor ecologisch bermbeheer.
    Webinar 'Goed maaibeleid voor biodiversiteit' Steenbreek (via Teams 17 mei 2022)

  • De actie 'maai mei niet' wordt doorgezet en uitgebreid. Dat schrijft het stadsbestuur aan de gemeenteraad.

    'Maai mei niet' is een actie waarbij de gemeente pas na mei een gebied gaat maaien. De gemeente wil zo de biodiversiteit in de stad vergroten. Dat geeft planten en dieren de mogelijkheid langer te groeien en te bloeien. Een jaar geleden is de gemeente met 'maai mei niet' begonnen en dat levert nu al resultaat op. Het gebied waar pas na mei gemaaid mag worden, wordt zelfs uitgebreid.

    De gemeente werkt aan een kaart waarop de 85 hectare waar pas na mei gemaaid wordt, zichtbaar zijn.

  • Het staat er slecht voor met de aantallen vlinders en hommels. Uit tellingen blijft dat er sprake is van een opvallend slecht jaar voor bestuivende insecten. En dat beeld is in Groningen niet anders dan in de rest van Nederland.

    Bert Speelman is voor Het Groninger Landschap werkzaam als natuurbeheerder in het Leekstermeergebied. "Ik ben nu ongeveer dertig jaar werkzaam voor natuurorganisaties. Zo slecht als dit jaar heb ik het niet eerder gezien. Wat ik de afgelopen decennia zie is dat de aantallen met pieken en dalen gaan. We kunnen op dit moment constateren dat de eerste generatie er eigenlijk niet is. Waar dat door komt? De droogte van de afgelopen weken? Of het natte en koude voorjaar? Interessanter is wellicht de vraag of de tweede generatie het straks beter gaat doen. Maar dat weten we nog niet."

    Aantal vlinders en hommels neemt af
    Sinds 1992 bestaat er een landelijk meetnetwerk voor het monitoren van dagvlinders. In de afgelopen dertig jaar is het aantal vlinders bijna gehalveerd. Sinds 1890 is de vlinderstand zelfs met ruim 80 procent afgenomen. En dat geldt ook voor het aantal vliegende bestuivers. Ook het aantal hommels wordt gemonitord. Uit die cijfers blijkt dat er eind mei maar half zoveel hommels werden waargenomen als in afgelopen jaren."

    "De tijd van praten is voorbij"
    Speelman: "Maar belangrijk daarbij is dat je in combinaties gaat denken. Dus een nectarplant is een mooie verrijking, maar combineer dit met een struik die geschikt is waar eitjes op afgezet kunnen worden. En in zekere zin ligt er ook een taak voor overheden. Verschillende gemeenten voeren al een beleid dat gericht is op biodiversiteit, maar het kan allemaal nog veel beter. Als je ziet hoeveel kilometers bermen gemeenten wel niet in bezit hebben. Er liggen echt kansen en oplossingen. Maar het moet wel nu. Wie denkt dat er nu nog alle tijd is om hierover te praten, die heeft het mis. De tijd van praten is voorbij, actie is nu nodig."

  • Westpark De Held Gravenburg Vinkhuizen Hoogkerk
    Nu Maai Mei Niet is afgelopen wordt er weer volop gemaaid, tot onvrede van sommige inwoners. Waarom moet dit direct gebeuren op bepaalde plekken?

  • Wandelen over het Pieterpad - etappe 3 - Groningen-Zuidlaren
    Welkom op ons wandelkanaal waar we je nu uitnodigen met ons mee te lopen op de 3e etappe van het Pieterpad.
    In januari van dit jaar zijn we gestart met de etappes 1 en 2. Omdat het noorden van het land vanuit onze woonplaats best ver weg is, besloten we tussendoor de etappes 12, 13 en 14 te lopen die voor ons wat beter te bereiken zijn op een dag. Zo is het ons toch weer gelukt om het Pieterpad in een vreemde volgorde te lopen. Je kent dat wellicht wel van onze tochten over de Moselsteig en de Eifelsteig.

    Voor het lange Pinksterweekend besloten we naar het noorden af te reizen om te vervolgen met de etappes 3 en 4.
    Met etappe 3 verlaat je de provincie Groningen en wandel je Drenthe binnen. Een heel ándere natuur dan het vlakke Groningse land. Zo ontdek je dat elk stukje Nederland z'n eigen schoonheid heeft.

    Wandel je mee ? Als je op de hoogte wilt blijven van onze wandelingen, abonneer je dan. Reacties, vragen, duimpjes en zelfs kritiek worden op prijs gesteld en altijd beantwoord.

  • Wandelen - Pieterpad - Etappe 1 - Pieterburen naar Winsum (NL/EN/DE/FR ondertiteling)

    Wandelen - Pieterpad - Etappe 1 - Pieterburen naar Winsum (NL/EN/DE/FR ondertiteling)

  • Etappe #01 Pieterpad Plaatsen van Pieterburen naar Winsum (Deel 2) We zetten onze expeditie voort langs etappe 01 van het Pieterpad. We vertrekken uit Pieterburen en beleven mooie ontmoetingen in:
    • Eenrum (Molen de Lelie en Kaarsenmakerij Wilhelmus)
    • Mensingeweer (koffie- en theeschenkerij De Mallemolen)
    • Maarhuizen (boerderij Enne Jans Heerd)
    • Winsum (De Boog, Stadhuis en Marenland met De Jongens uit de Buurt).

      Etappe #01 Pieterpad Plaatsen van Pieterburen naar Winsum (Deel 2)

    • Wandelen - Pieterpad - Etappe 1 - Pieterburen naar Winsum (NL/EN/DE/FR ondertiteling)

  • Meer ecologische zones verrijken groen in gemeente


  • Expertmeeting Maai Mei Niet - met Yacine Ryckebusch
    Gras maar om de 4 weken gefaseerd te maaien, krijgen kruiden en bloemen kans om te groeien en vinden bijen, kevers, vlinders en hommels meer voedsel. De campagnetitel Maai Mei Niet slaat op het advies voor tuinbezitters om in de maand mei het gazon of een deel ervan niet of minder te maaien; voor gemeenten is de campagne bedoeld om meer bewustzijn te kweken door te maaien middels ecologisch maaibeleid.
    𝗭𝗶𝗲 𝘃𝗼𝗼𝗿 𝗺𝗲𝗲𝗿 𝗶𝗻𝗳𝗼𝗿𝗺𝗮𝘁𝗶𝗲 𝘄𝘄𝘄.𝗺𝗮𝗮𝗶𝗺𝗲𝗶𝗻𝗶𝗲𝘁.𝗻𝗹

    Gemeenten spelen een belangrijke rol bij het verhogen van de biodiversiteit, middels bermen en groenstroken in de openbare ruimte die zich over vele duizenden kilometers uitstrekken: circa 140.000 kilometer bij wegen, 17.500 kilometer bij dijken en ongeveer 3000 kilometer bij spoor.

    𝗬𝗮𝗰𝗶𝗻𝗲 𝗥𝘆𝗰𝗸𝗲𝗯𝘂𝘀𝗰𝗵 𝗶𝘀 𝘁𝘂𝗶𝗻𝗲𝘅𝗽𝗲𝗿𝘁 𝗯𝗶𝗷 𝗩𝗲𝗹𝘁. Yacine licht enkele tips toe hoe je commentaren van burgers kan vermijden op het anders beheerde openbaar groen. Ze gaat dieper in hoe je met bloembollen langer gras kan verfraaien geïllustreerd met heel wat praktijkvoorbeelden.
    Expertmeeting Maai Mei Niet - met Yacine Ryckebusch
    https://www.maaimeinietnederland.nl/webinar-maaien-na-mei/


  • https://www.maaimeinietnederland.nl/webinar-maaien-na-mei/
    Het is alweer juni, de actie 'Maai Mei Niet' is reeds afgelopen. We willen iedereen bedanken die heeft meegedaan, de natuur heeft door jullie weer een boost gekregen! Benieuwd naar wat je NA mei kunt doen met het gazon? Bekijk tot 20 juni de webinar.
    Ook zijn we positief verrast door de foto inzendingen voor de World Bee Day, er zijn zoveel foto's binnen gekomen dat we nog bezig zijn de winnaars te selecteren! Even geduld dus nog :-).
    Wij willen, namens de Bijenstichting, nog veel meer projecten uitvoeren. Die moeten echter wel gefinancierd worden, daarom hebben we een crowdfund actie gestart! Op een laagdrempelige manier kun je doneren, maar evenzo belangrijk, ook de actie delen met anderen. Doe je mee? Ook in de nieuwsbrief informatie over de actie 'Bee Good For Nature' van Chi Natural Life en win 1 van de 5 ambassadeurs lidmaatschappen!

    Veel leesplezier.

    Ps. Onze demonstratietuin is tijdens de Open Tuinendag geopend -> Zondag 11 juni vanaf 11.00. Kom je ook?!


  • 454.Grote zorgen om afwezigheid van vlinders
  • Posted on June 7, 2023 09:06 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    February 8, 2023

    403.9e Biodiversiteit en Leefgebieden 2022

    De provincie Noord-Brabant organiseert dit jaar voor de 9e keer het symposium ‘Biodiversiteit en Leefgebieden’!

    Dit symposium is voor alle professionals en vrijwilligers die zich inzetten voor de Brabantse natuur, bijvoorbeeld bij terreinbeheerders, gemeenten, waterschappen, natuurorganisaties, agrarische natuurverenigingen en adviesbureau’s.

    Op het symposium laten we zien wat er in Brabant is bereikt rondom biodiversiteit en leefgebieden. Maar ook kansen en uitdagingen komen aan bod. Het gevarieerde programma bestaat uit lezingen, workshops en flitspresentaties.

    Klik hier om de samenvattingen te downloaden. In het blok 'Programma' kan je de opname van deze dag bekijken per deel en kan je de PowerPoints downloaden.

    Programma


    DEEL 1, 09:45 - 11:00 UUR: bekijken

    • 09:45 uur Opening door Arno Teunissen
    • 10:00 uur Veerkracht, biodiversiteit en Bosbeheer, Harrie Hekhuis (Staatsbosbeheer) - Download PowerPoint
    • 10:30 uur Insecten in het kronendak, Fabian Meijer (Bosgroep Zuid Nederland) en Tim Faassen (Ecologica BV) - Download PowerPoint

    DEEL 2, 11:30 - 12:45 UUR: bekijken

    • 11:30 uur Nardus en Limosa; Herstel van een uniek heidelandschap met behoud van de weidevogel, Joost Vogels (Stichting Bargerveen), Wim de Jong en Rob Vriends (Brabants Landschap) - Download PowerPoint
    • 12:00 uur Droog, droger het droogst, effecten op de natuur en hoe nu verder..?! Peter Voor (Natuurmonumenten) - Download PowerPoint
    • 12:30 uur Beheerder van het jaar

    DEEL 3, 13:45 - 15:15 UUR: bekijken

    • 13:45 uur Flits 1: Gewone grootoorvleermuizen in de Groote Peel, Chris Driessen (Regelink Ecologie en Landschap) - Download PowerPoint
    • 13:53 uur Flits 2: Windenergie: waar wel en waar niet? Henk Sierdsema (Sovon Vogelonderzoek Nederland) - Download PowerPoint
    • 14:01 uur Flits 3: Springers en tjirpers in Noord-Brabant, Roy Kleukers (EIS Kenniscentrum Insecten) - Download PowerPoint
    • 14:08 uur Flits 4: Dagvlinders in Brabant: winnaars en verliezers, Kars Veling (De Vlinderstichting) - Download PowerPoint
    • 14:15 uur Cyclische beheer in het Vlijmens ven; kansen voor waterplan en -dier?! Michiel Verhofstad (FLORON en RAVON) - Download PowerPoint
    • 14:45 uur Wat een kwabaal in de Beerze! Mark Groen (RAVON) - Download PowerPoint

    DEEL 4, 15:45 - 17:00 UUR: bekijken

    • 15:45 uur Paddenstoelen - wat kan de beheerder, Peter-Jan Keizer (Nederlandse Mycologische Vereniging) - Download PowerPoint
    • 16:15 uur De opmars van de wilde kat, Bram Houben (ARK Natuurontwikkeling) - Download PowerPoint
    • 16:45 uur Afsluiting Symposium
    • 17:00 uur Borrel

    Workshops

    10:00-11:00 uur Wat is dat voorn vis? Mark Groen (RAVON)
    Niet alle vissen zijn voorntje, bliekjes of karpers. Maar wat dat wel? In Nederland leven ruim 70 zoetwatervissoorten die er allemaal net anders uit zien. Uiterlijke kenmerken zoals de aanwezigheid van buikvinnen, vorm van (rug)vinnen, bekdraden, lichaamsvorm, stand van de vinnen ten opzichte van elkaar, ogen, bekstand, tekening en kleur kom je tijdens de workshop allemaal tegen. Samen gaan we de kenmerken bekijken en leren toepassen. Na een beetje oefenen kan iedereen een blankvoorn van een rietvoorn onderscheiden!

    11:30-12:30 uur Braakballen pluizen, Eveline van der Jagt (Zoogdiervereniging)
    Voor het NEM Verspreidingsonderzoek Muizen wordt door middel van braakballen van kerkuilen de verspreiding van diverse muizensoorten in de gaten gehouden. De Zoogdiervereniging werkt met veel enthousiaste vrijwilligers, verspreid over heel Nederland, die helpen met het verzamelen en uitpluizen van de braakballen. Tijdens deze workshop vertel ik alles over dit onderzoek en gaan we zelf braakballen pluizen! Hoe gaat dit in zijn werk? Waar moet je op letten? Hoe herken je de diverse soorten muizen? En hoe wordt aan de hand van deze resultaten de verspreiding van soorten als waterspitsmuis, noordse woelmuis en veldspitsmuis in kaart gebracht?

    14:15-15:15 uur Determineren met de Eggelte Flora, Stef van Walsum en Petra van der Wiel (FLORON)
    De Veldgids Nederlandse Flora van Henk Eggelte heeft zich jarenlang bewezen als een praktische veldgids voor het determineren van plantensoorten, dit voorjaar verscheen een nieuwe druk. In de workshop helpen wij je op weg bij het hanteren van de determinatiesleutels in het boek.

    15:45-16:45 uur Steenmeel als herstelmaatregel; omgaan met (en beslissen over) kansen en onzekerheden, Maaike Weijters (Onderzoekscentrum B-ware) en Leon van den Berg (Bosgroep Zuid)
    Op basis van onze ervaring vanuit onderzoek, advies en beheer nemen we jullie mee in de huidige (on)zekerheden op het gebied van steenmeel als herstelmaatregel. Met een casus proberen we inzichtelijk te maken welke aanpak je als terreinbeheerder of adviseur kunt kiezen om afgewogen keuzes te maken. Door samen een aantal stappen te doorlopen, komen we uit op een (globaal) gebiedsherstelplan. ( Deze workshop is vooral geschikt voor terreinbeheerders en (ecologisch)adviseurs met enige ecologische achtergrondkennis. )

    403.9e Biodiversiteit en Leefgebieden 2022

    Posted on February 8, 2023 09:32 AM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    December 22, 2022

    261-Sovon Landelijke Dag (NOU)

    Playlist SOVON https://www.youtube.com/playlist?list=PLX3iRAvuDl199JNPFpwNeYg6i3eTqg74Q
    https://www.dutchbirding.nl/evenementen/1700/terugblik_dutch_birding_vogelweek_2021

    1. Rene Oosterhuis: Het broedsucces van de Huismus

    De Huismus is misschien wel het bekendste vogeltje van Nederland. Niet alleen mensen met speciale interesse voor vogels kennen de soort, ook bij het algemene publiek is hij een bekende verschijning. Huismussen zijn cultuur volgers pur sang en ze hebben zich de afgelopen honderden jaren steeds aangepast aan onze veranderende leefomgeving. Echter, de laatste 30 jaar zijn de aantallen in rap tempo afgenomen. Om meer inzicht te krijgen in de oorzaak van de afname is gekeken naar het broedsucces. Dit is gebeurd op twee verschillende locaties: een biologische fruitboomkweker in een kleinschalig landelijk gebied en in een doorsnee woonwijk.

    Hoe groot is het verschil in broedsucces, waar wordt het door veroorzaakt en hoe kunnen we deze informatie gebruiken om de soort te helpen? Deze vragen beantwoord René Oosterhuis aan de hand van gegevens uit het onderzoek aan gekleurringde Huismussen waar hij sinds 2007 mee bezig is.

    2. Boena van Noorden: De trekroute van de Spotvogel ontrafeld

    De Spotvogel is een van onze laatste voorjaarsbodes, pas in de loop van de maand mei keren ze terug op de broedplekken in ons land. Deze late aankomst is een indicatie voor een lange trekroute. Hoe deze route precies verloopt, was tot september 2021 nog grotendeels in nevelen gehuld. Sinds 2002 wordt er in de Peelregio broedbiologisch onderzoek gedaan aan deze soort, waarbij herhaaldelijk de gedachte opkwam om de vogels met een geolocater uit te rusten. In 2020 werd de knoop doorgehakt en werden 20 vogels met een locater uitgerust.
    Op 24 mei 2021 knalden de virtuele champagne kurken door de Peel, toen in één keer, twee vogels met een locater werden teruggevangen. Voor zover we konden nagaan is hiermee een wereldprimeur bereikt.
    Op de Landelijke Dag zal Boena van Noorden onthullen hoe deze soort zijn trek door het immense Afrika volbrengt.

    4. Raymond Klaassen: Blauwe kiekendieven tussen hoop en vrees

    De Blauwe Kiekendief is hard op weg om als broedvogel in Nederland uit te sterven. Op de Waddeneilanden vinden we nog maar een handvol broedparen, en de kleine populatie die zich recentelijk in de Oost-Groningse akkergebieden vestigde laat nog geen echte groei zien. Wat is er precies met de Blauwe Kiekendief in Nederland aan de hand? Bestaat er nog hoop voor het behoud van deze prachtige roofvogel?
    In deze presentatie delen we de laatste inzichten over Blauwe Kiekendieven, zoals opgedaan tijdens het Waddenfondsproject Wadvogels van Allure. Hoe zit het met de sterfte van jonge vogels in hun eerste levensjaar? Vormen Vogelakkers een reddingsboei voor Blauwe Kiekendieven?

    En waarom groeit die hoopvolle Oost-Groningse akkerkiekenpopulatie eigenlijk niet?

    5. Jip Louwe Kooijmans: Nederlandse vogels in hun domein

    Vogels zijn volgend aan het landschap. De meeste soorten hebben een duidelijke binding met een bepaald landschapstype. De wijze waarop mensen het landschap veranderen en naar hun hand zetten, leidt tot veranderingen in de vogelwereld – of het nu gaat om ingrepen op zeer grote schaal, zoals de Deltawerken of de ruilverkavelingen, of om kleinschalige maatregelen, zoals het rooien van een houtwal rond een akker of het betegelen van een tuin.
    Het boek Nederlandse Vogels in hun domein beschrijft hoe de mensen het Nederlandse landschap ingrijpend veranderen en naar hun hand zetten en hoe dat heeft geleid tot veranderingen in de vogelwereld. De keuzen die daarbij worden gemaakt, hoeven echter niet negatief uit te pakken voor de natuurwaarden; veranderingen bieden juist veel aanknopingspunten om de condities van het landschap te herstellen tot ten minste het niveau van Basiskwaliteit.

    Deze herstelopgave zal zich moeten richten op de schaal en de natuurlijke randvoorwaarden van het landschap.

    6. Kees de Pater: Aanvalsplan Grutto

    Vorig jaar rond deze tijd bood voormalig VROM-minister Pieter Winsemius het Aanvalsplan Grutto aan minister Schouten aan. Sinds die tijd zoemt het Aanvalsplan Grutto rond in de media, in een petitie met ruim 80.00 ondertekenaars, in Kamermoties en beleidsvoornemens. De eerste miljoenen zijn zelfs al uitgetrokken, nog niet het volle bedrag maar een flinke stap. Maar wat is het nu eigenlijk dat aanvalsplan en wat hebben de weidevogels er aan? Is het een doorbraak of een illusie. Op wat het is, en hoe ver het er mee staat geeft de lezing een beeld. Of het een doorbraak wordt of weer een illusie blijkt zal hier geen antwoord komen.

    Maar dat het weer een hoofdstuk wordt in de strijd voor onze nationale vogels is zeker.

    7. Joep de Leeuw en Gijs Kurstjens: De terugkeer van de Kroeskoppelikaan

    Afgelopen jaar is een verkenning uitgevoerd naar de kansen voor de kroeskoppelikaan in Nederland en Vlaanderen. De vogel kwam tot in de vijftiende eeuw voor in de lage landen en leefde nabij de riviermondingen en in het laagveengebied langs de kust. Maar net als veel andere grote, iconische soorten als bever, kraanvogel en zeearend verdween de kroeskoppelikaan door jacht en vernietiging van het leefgebied. Uit het onderzoek blijkt dat er naar alle waarschijnlijkheid inmiddels weer voldoende geschikt leefgebied is voor een zelfstandige populatie in Nederland en Vlaanderen. Flevoland met haar randmeren?en de?IJsselmonding, het Friese en?Overijsselse merengebied en het benedenrivierengebied (Biesbosch, Haringvliet en Krammer-Volkerak) lijken de?meest geschikte?gebieden?voor deze soort.

    Hoe verhoudt de eventuele terugkeer zich tot de moderne samenleving waaronder de energietransitie, visserij en recreatie?

    8. Camilla Dreef: Lepelaaronderzoek in Nederland

    Lepelaars waren een zeldzame verschijning in Nederland, maar sinds de jaren '90 nemen ze weer toe. Nu broeden er meer dan 3.000 paar in Nederland en zijn er naast de grote kolonies op de Wadden en in het deltagebied steeds meer kolonies op het vasteland, zelfs in bomen van parken en in een woonwijk.
    Tijdens deze lezing passeert de populatieontwikkeling tot zover, bevindingen uit het kleurringonderzoek, maar ook de meeste recente zenderstudies naar lepelaars. Wat vertellen deze gegevens ons? Gaat het goed met de lepelaars of is er ook nog reden tot zorg?
    Een lezing van Camilla Dreef (Lowland Ecology Network), met bijdragen van Tamar Lok (Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee)

    , Petra de Goeij (Rijks Universiteit Groningen) en Werkgroep Lepelaar.

    9. Marjanne Klok en Chris van Turnhout: het Jaar van de Merel Hoe kan het dat een algemene vogel als de Merel al een aantal jaren in aantal achteruit gaat? Wat is er aan de hand met onze leefomgeving als zelfs algemene ’generalisten’ als de Merel het moeilijk krijgen? In het Jaar van de Merel gaan we op zoek naar antwoorden op deze vraag. In deze lezing hoor je meer over waar de knelpunten mogelijk liggen voor de Merel. En hoe je mee kunt helpen aan onderzoek naar de Merel.
    10. Opening Landelijke Dag 2021 Edwin Kok De Landelijke Dag 2021 wordt geopend door bestuursvoorzitter Edwin Kok. Hij loopt langs de hoogtepunten van het afgelopen jaar; zowel voor de vogels als voor de vogelaars.
    11. Boekenprogramma: Verschenen of verdwenen en Avifauna Zeelandica In het boekenprogramma besteden we aandacht aan recent verschenen vogelboeken. Wetenschapsjournalist Rob Buiter interviewt de auteurs van de Avifauna Zeelandica en Verschenen of verdwenen
    12. Boekenprogramma: Vogelaars nooit uitgevogeld en De Knobbelzwaan In het boekenprogramma besteden we aandacht aan recent verschenen vogelboeken. Wetenschapsjournalist Rob Buiter interviewt de auteurs van de Vogelaars nooit uitgevogeld en De Knobbelzwaan.
    13. Jacques van der Ploeg: Boomvalken in Noordoost Nederland

    Twintig jaar lang inventariseer ik roofvogels in de Noordoostpolder en erbuiten. Onder de roofvogels heeft de boomvalk mijn hart gestolen. Een indrukwekkende roofvogel met een evenzo indrukwekkend verhaal. Zijn ze nog wel in Nederland aanwezig? Waar zitten ze en waarom zitten ze daar? Zijn er kapers op de kust? Jongen worden geringd en gekleurringd, waarom?
    De natuur is prachtig en begint zo gauw je je huis verlaat! Je moet het alleen wel willen zien. Ga je naar buiten, neem een krukje mee en ga eens ergens rustig 10 minuten zitten. Wacht af wat er gaat gebeuren. Heb je al zin om mee te gaan boomvalken? Nou er is plaats genoeg dus stap maar in. En natuurlijk kun je altijd zelf erop uit om boomvalken te kijken. Ga mee in mijn verhaal, het wel en wee van de Boomvalk!

    14. Dirk van Straalen: De Zeearend in Nederland Van het eerste broedpaar in 2006, naar 17 broedparen in 2021. De zeearend is niet meer weg te denken uit onze Nederlandse natuur. Ze vervullen een belangrijke rol als toppredator in onze wetlands. Gelukkig is de groei van de zeearendenpopulatie er nog niet uit en werden recent maar liefst bijna 20 zeearenden bij elkaar gezien in de Oostvaardersplassen. De Werkgroep Zeearend Nederland volgt de Nederlandse populatie sinds een paar jaar op de voet. Tijdens de lezing vertellen we u onder andere over de populatiegroei en laten we al wat resultaten van het zenderonderzoek zien. De indrukwekkende zeearend blijft ons verbazen en verwonderen.
    15. Pascal Stroeken en Ronald van Harxen: Reproductie bij de Steenuil

    De Steenuil behoort in Nederland tot de best onderzochte vogelsoorten en is een kensoort van kleinschalig cultuurlandschap. Honderden vrijwilligers volgen jaarlijks de broedprestaties, vooral in nestkasten. Daarnaast worden volop nestjongen en volwassen uilen geringd, en - minstens zo belangrijk! – terug gevangen. Met al deze inspanningen verzamelen we waardevolle informatie over het functioneren van de populatie van deze Rode Lijstsoort. In 2004 is de reproductie onder de loep genomen en in 2010 de overleving. Dat is inmiddels een behoorlijke tijd geleden en in de jaren daarna zijn veel nieuwe gegevens verzameld. Hoog tijd dus voor een update. Dat doen we aan de hand van de landelijke gegevens, maar daarnaast zoomen we in op een intensief onderzochte steenuilenpopulatie in de Zuidoost-Achterhoek In onze presentatie koppelen we de reproductie- en overlevingscijfers uit deze regio onder meer aan de tellingen van de muizen in de prooivoorraad en de conditie van de nestjongen. Het levert nieuwe inzichten op die ook hun waarde voor bescherming hebben.
    Data-analyse Caspar Hallmann, Eelke Jongejans, Chris van Turnhout.

    16. Ondrej Belfin: Wat weten we over Gruttotaal

    Wist je dat kolonies van broedende Grutto’s een wachter hebben, een mannetje dat de rest alarmeert als er gevaar dreigt? Meer dan 60 jaar geleden beschreef Dane Hans Lind de verschillende geluiden van Grutto’s. Sindsdien heeft de techniek grote stappen gemaakt. We kunnen nu beelden en geluiden vastleggen die we niet eerder waarnamen. Dat werpt de vraag op: wat kunnen we nog meer leren over de taal van de Grutto? Ondrej Belfín, een Tjechische masterstudent, deed dit voorjaar onderzoek naar de geluiden van Grutto’s, onder leiding van prof. Theunis Piersma. Vier maanden lang nam hij non-stop geluiden op in het land van Murk Nijdam, de bekende Friese weidevogelboer met hoge dichtheden van Grutto’s op zijn land. Ondrej ontdekte dat Grutto’s een heel specifieke geluiden maken om verschillende roofdieren aan te kondigen. Zo roepen ze anders bij een hoog overvliegende Buizerd dan bij een jagende Bruine Kiekendief. Naast luide geluiden, zoals het bekende “gru-to gru-to”, laten ze ook een heel repertoire aan roepjes horen die voor hun partner of kuikens dichtbij bedoeld zijn.
    Tijdens zijn lezing zal Ondrej ons meenemen in de geluiden op en rond een gruttonest, vanaf het leggen van het eerste ei tot aan het uitkomen van het laatste ei. Deze nieuwe geluidskennis kan bijvoorbeeld vogelaars die weidevogels inventariseren beter leren begrijpen wat ze nu precies zien gebeuren.

    17. Leo Ballering: Zelf nestkastonderzoek doen

    De nestkasten in je eigen tuin lenen zich uitstekend voor kleinschalig onderzoek en als je dat maar lang genoeg volhoudt dan is er elk jaar wel iets bijzonders te zien! Door gedetailleerd naar de legsels te kijken ga je bovendien bijzondere gedragspatronen zien. In dit koude, natte voorjaar moesten, bijvoorbeeld, veel soorten hun broedstrategie aanpassen met eilegstops en broedstops. Desondanks gingen er veel jongen en hele legsels verloren.
    Leo Ballering laat op de landelijke dag zien hoe je betrouwbaar en zonder verstoring je nestkasten kunt monitoren, hoe je met Avinest, in het veld, je gegevens in kunt voeren en/of met het Sovon nestkaartsysteem jouw gegevens beschikbaar maakt voor publicaties en vervolgonderzoek. Doe je dat, dan krijg je van NESTKAST, als beloning voor je inspanningen vóór het volgend broedseizoen, een samenvatting van jouw gegevens en die van ~15.000 legsels (meer dan 100.000 eieren) uit nestkasten thuisgestuurd.

    18. Bruno Ens: Voedsel en vogels in de Waddenzee

    Vaak wordt aangenomen dat de draagkracht van de Waddenzee voor vogels bepaald wordt door het voedselaanbod. Gedetailleerd onderzoek door Leo Zwarts en anderen liet zien dat het aantal Scholeksters op het wad bij Moddergat werd bepaald door de oogstbare biomassa bodemdieren (gemeten in grammen vlees). In vergelijkbaar zeer gedetailleerd onderzoek door Caspar Kraan en anderen werd gevonden dat het aantal Kanoeten op het wad in de westelijke Waddenzee werd bepaald door de oppervlakte wad (gemeten in hectares) waar de Kanoeten voldoende snel voedsel konden vinden. Oogstbare biomassa en oppervlakte geschikt wad noemen we proxies voor draagkracht, omdat draagkracht betrekking heeft op het aantal vogels dat in een gebied kan leven en niet op grammen vlees of hectares wad. Als we de droogvalduur van het wad in rekening willen brengen verdubbelt het aantal mogelijke proxies van 2 naar 4 en er kunnen er nog veel meer proxies worden bedacht.
    Voor 13 verschillende soorten wadvogels onderzochten we welke proxy voor draagkracht het beste de jaarlijkse verspreiding van de betreffende wadvogelsoort in de Waddenzee kon verklaren. Het succes van die onderneming was beperkt. Waarschijnlijk moeten we niet alleen het voedsellandschap in rekening brengen, maar ook het verstoringslandschap, de sediment samenstelling van het wad (sommige soorten prefereren slik, andere soorten juist zand) en de mogelijkheid om bij hoogwater ook nog naar voedsel te zoeken.

    19. Nick Hofland: Generalisten en specialisten op het boerenland Insectenetende boerenlandvogels hebben het zwaar in Nederland. De insectenstand is de laatste jaren sterk achteruit gegaan. Zodoende wordt het voor de boerenlandvogels steeds moeilijker om hun kostje bij elkaar te sprokkelen en hun jongen te voeden. Althans, dat is het idee. Maar klopt dit idee wel? In mijn onderzoek heb ik het dieet van de jongen van twee insectenetende boerenlandvogels, de boerenzwaluw (een specialist) en de spreeuw (een generalist), vergeleken. Wat eten deze vogels? Wat zijn de verschillen in hun dieet? Hoe flexibel is hun dieet? En welke invloed heeft het landschap (hun foerageergebied) op hun dieet? Door antwoord te geven op deze vragen schets ik een beeld van de voedselsituatie voor boerenlandvogels. We vergelijken hoe verschillende boerenlandvogels omgaan met een verminderd voedselaanbod en identificeren mogelijke knelpunten in de voedselvoorziening.
    20. Christiaan Both: Insectivore vogels nemen niet meer af? Dit verhaal gaat over een paradox: terwijl insecten in West-Europa de afgelopen decennia met wel 75% zouden zijn afgenomen, is er bij veel insectivore vogelsoorten nauwelijks afname te zien over dezelfde periode. Soorten als zwartkop, nachtzwaluw en roodborsttapuit zijn de afgelopen 30 jaar minstens verdubbeld, en zelfs boerenzwaluw en bonte vliegenvanger hebben na klappen in de jaren ‘90 de afgelopen jaren weer hun oude aantallen bereikt. Waarom zien we die achteruitgang van insecten dan niet terug in broedvogeltrends? Een mogelijke verklaring is dat veel van deze vogelsoorten (nog) niet door hun voedsel in Nederland beperkt worden, maar bijvoorbeeld door omstandigheden tijdens de winter. Een andere verklaring is dat het voedsel dat voor deze soorten belangrijk is veel minder (of niet) is afgenomen. Er is duidelijk werk aan de winkel om beter te begrijpen welk voedsel belangrijk is voor soorten, en of dit werkelijk afneemt.
    21. Arnold van den Burg: Voedselstress op de zandgronden Verzuring en vermesting spelen tegenwoordig in van nature nutriëntenarme, zwak gebufferde zandbodems (zoals het merendeel van de hogere zandgronden van Nederland) een grote rol bij het niet meer naar behoren functioneren van ecosystemen. Zekerheden die tijdens de evolutie van soorten altijd opgeld deden, zoals de (co-) limitatie van stikstof als plantenvoedingsstof, zijn door de stikstofdepositie teniet gedaan. Ook de beschikbaarheid van essentiële voedingsstoffen, zoals calcium, is door de bodemverzuring geen vanzelfsprekendheid meer. Planten en dieren verdwijnen of hebben zichtbaar last van de ontwrichting van het ecosysteem: bij vogels treden calcium- en aminozuurtekorten op en vleermuizen lijken te lijden onder voedseltekorten in het najaar. De belangrijkste mechanismen achter deze processen worden toegelicht, alsmede de hieruit volgende denkrichting voor het herstel van de biodiversiteit.
    22. Tom Versluijs: Groei van Drieteenstrandlopers Drieteenstrandlopers hebben in hun Arctische broedgebied te maken met een snel opwarmend klimaat. Als gevolg hiervan smelt de sneeuw steeds vroeger en komen insecten steeds vroeger uit de grond omhoog. Drieteenstrandlopers zijn op de toendra afhankelijk van deze insecten om hun kuikens goed te laten groeien en we zouden dus kunnen verwachten dat drieteenstrandlopers ook steeds eerder zijn gaan broeden. Dit laatste is echter niet het geval. Tijdens deze lezing bekijken we wat de gevolgen zijn van deze mogelijke ‘mismatch’ met hun prooi. We koppelen de groei van drieteenstrandloper kuikens aan de beschikbaarheid van insecten in hun directe omgeving. Daarnaast volgen we drieteenstrandloper families met radiozenders en bekijken we hun beweging over de Arctische toendra. Zijn deze families wellicht in staat om een ‘mismatch’ te vermijden door naar plekken te bewegen waar de insectenpiek relatief laat is?
    23. Ruben Evens: Het foerageergedrag van Nachtzwaluwen Nachtzwaluwen zijn een typische heidesoort, althans, dat werd altijd verondersteld. Het zijn visuele predatoren en eten hoofdzakelijk vliegende insecten, maar vinden zij echt voldoende voedsel in die schrale heidegebieden? Heb je al eens gemerkt dat het ''s nacht bijzonder stil kan zijn op de heide? De afgelopen tien jaar ontdekten we dat nachtzwaluwen 's nachts op zoek gaan naar foerageergebieden waar ze hoge concentraties nachtvlinders vinden. Ze selecteren specifieke families, en worden in die zoektocht mogelijk geholpen door de maan en de mens.
    23. Ruben Evens: Het foerageergedrag van Nachtzwaluwen Nachtzwaluwen zijn een typische heidesoort, althans, dat werd altijd verondersteld. Het zijn visuele predatoren en eten hoofdzakelijk vliegende insecten, maar vinden zij echt voldoende voedsel in die schrale heidegebieden? Heb je al eens gemerkt dat het ''s nacht bijzonder stil kan zijn op de heide? De afgelopen tien jaar ontdekten we dat nachtzwaluwen 's nachts op zoek gaan naar foerageergebieden waar ze hoge concentraties nachtvlinders vinden. Ze selecteren specifieke families, en worden in die zoektocht mogelijk geholpen door de maan en de mens.
    24. Herman van Oosten: Het intieme leven van Drentse Paapjes Paapjes verdwijnen uit Nederland, grotendeels door hun voorliefde voor extensief gebruikt wei- en hooiland. Raadselachtiger is het afnemen in natuurgebieden: aan welke paapjeswensen wordt te weinig invulling gegeven? Omdat populatieontwikkelingen bij zangvogels worden gestuurd door het aantal uitgevlogen jongen en de mate van nestpredatie, verdiepen we ons sinds kort in het intieme leven van paapjes in Drenthe. Zo willen we weten welke prooien aan hun jongen worden gevoerd in natte hei, veen en beekdalen, hoe vaak de jongen gevoerd worden en wat de overleving is van jongen in het nest en de onwaarschijnlijk mooie azuren eieren. Basale kennis die ook voor deze bruinogige weidetapuit nauwelijks voorhanden is, maar wel voor de nauwverwante roodborsttapuit: vormt een vergelijkende studie een sleutel tot inzicht?
    25. Marco Hillenaar: Broedvogels in de Weerribben De Weerribben is een uitgestrekt moerasgebied waar regelmatig zeldzaamheden zoals klein waterhoen opduiken. Jaarlijks worden er delen van de Weerribben geïnventariseerd op broedvogels. Dit gebied is bij uitstek geschikt voor moerasvogels, zoals de purperreiger en baardmannetjes. Daarnaast kunnen er ook leuke bosvogels, zoals kleine bonte specht en wielewaal worden aangetroffen. Op de Sovon-dag zal Marco Hillenaar zijn ervaringen als teller in dit mooie gebied met jullie delen. Tijdens zijn lezing zal hij vertellen welke broedvogels er voorkomen in het gebied, maar hij zal ook aandacht besteden aan hoe je eigenlijk broedvogelmonitoring kan doen in zo'n nat en slecht bereikbaar gebied.
    26. Ruben Evens: Het foerageergedrag van Nachtzwaluwen
    27. Ruben Evens: Het foerageergedrag van Nachtzwaluwen </

    Playlist SOVON https://www.youtube.com/playlist?list=PLX3iRAvuDl199JNPFpwNeYg6i3eTqg74Q



    webinar Waterkwaliteit: Ecologische ontwikkeling van het IJsselmeergebied
    In het Kennis- en Innovatieprogramma Marker Wadden (KIMA) onderzoeken Rijkswaterstaat, Deltares, EcoShape en Natuurmonumenten hoe het ecosysteem van Marker Wadden zich ontwikkelt.
    https://attendee.gotowebinar.com/register/6013883719593669390.
    Met veel plezier kijken we terug op een geslaagde Waterkwaliteit Webinar Week van 15-19 november jl.
    Via de link vind je alle presentaties en opnames. Ook als je verhinderd was leuk om te lezen!
    Terugblik: zie https://www.waternetwerk.nl/wat-we-doen/terugblik-verslagen/427-wok-tools-landbouwmaatregelen


    Klimaat Special NOS op 3

    Klimaat Special NOS op 3

    Gerard Oostermijer Biodiversiteit
    https://podcastluisteren.nl/pod/Radio-Swammerdam



    https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?msg=28507
    https://assets.naturetoday.com/docs/b946d819-c5e0-4a96-9923-79f6c8955c1d.pdf persoonlijke verslagen van natuurkenners. Verhalen van mensen die de delta van honderd jaar geleden nog kennen, en verhalen van mensen die vandaag de dag regelmatig tot hun enkels door de slootjes waden.

    Aanstaande vrijdag 5 november is het Stormvloeden en Verdronken Dorpen Symposium. U heeft aangegeven via de livestream het symposium te gaan volgen. De livestream verloopt via Microsoft Teams en door op onderstaande tekst “Click here to join the meeting” te klikken wordt u doorverwezen naar óf een website óf naar Microsoft Teams als u die app reeds geïnstalleerd heeft. Op de website kunt u vervolgens kiezen voor het downloaden van de app voor uw computer of voor het gebruik van Microsoft Teams via de Internet-browser die u gebruikt.

    Aanstaande vrijdag 5 november is het Stormvloeden en Verdronken Dorpen Symposium. U heeft aangegeven via de livestream het symposium te gaan volgen. De livestream verloopt via Microsoft Teams en door op onderstaande tekst “Click here to join the meeting” te klikken wordt u doorverwezen naar óf een website óf naar Microsoft Teams als u die app reeds geïnstalleerd heeft. Op de website kunt u vervolgens kiezen voor het downloaden van de app voor uw computer of voor het gebruik van Microsoft Teams via de Internet-browser die u gebruikt.



    webinar Waterkwaliteit: Ecologische ontwikkeling van het IJsselmeergebied
    RIZA RWZ
    9 december 2021: Symposium ‘Biodiversiteit en Leefgebieden’
    Carla waternetwerk
    symposium waddenkust
    webinar waddenkust
    Werbinar MarkerWadden
    Youtube Amsterdam Schience Park Lezingen
    WWF Verhalen van Oude NatuurVorsers
    https://assets.naturetoday.com/docs/b946d819-c5e0-4a96-9923-79f6c8955c1d.pdf
    vrijdag 5 november is het Stormvloeden en Verdronken Dorpen Symposium.
    ScienceWEken

    Klimaat Special NOS op 3

    Gerard Oostermijer Biodiversiteit
    https://podcastluisteren.nl/pod/Radio-Swammerdam
    https://www.youtube.com/playlist?list=PLX3iRAvuDl199JNPFpwNeYg6i3eTqg74Q



    https://www.youtube.com/channel/UC_O0Q7SaFOtV-mhKxyt-mbQ

    https://www.youtube.com/playlist?list=PLtBl3dSNhbhh-ILEWmhfl8xyjOGcCxRQF
    Steven Pemberton gave the lecture "The Internet of Things and the Coming Robot Rebellion" on the Amsterdam Science Park Open Day on 2 October 2021 on behalf of CWI, the Dutch national institute for mathematics and computer science.

    Technological changes in society seem to be accelerating: in fact you can go back tens of thousands of years and discover an alarming pattern: they are accelerating at an exponential rate. If they were once happening every 100 years, then after 100 years, they were happening every 50 years, and then every 25 years. If you follow this line, you see that it converges on a time, apparently not too far in the future, where paradigm shifts are happening daily.

    Can this really be? One suggestion is that that is the point where computers become smarter than us, and it is the computers doing the design, not us. By then, the whole world will be interconnected by the internet of things; will we be ready for a world where we are no longer the smartest? Will computers remain at our service?

    https://homepages.cwi.nl/~steven/
    Steven Pemberton (CWI): The Internet of Things and the Coming Robot Rebellion



    https://www.youtube.com/watch?v=ABLVC17fGU0&t=516s
    RAVON Basiscursus Zoetwatervissen

    RAVON Basiscursus Zoetwatervissen

    1. RAVON Basiscursus Zoetwatervissen
    2. RAVON Basiscursus Zoetwatervissen
    3. RAVON Basiscursus Zoetwatervissen
    4. Playlist SOVON https://www.youtube.com/playlist?list=PLX3iRAvuDl199JNPFpwNeYg6i3eTqg74Q
      https://www.dutchbirding.nl/evenementen/1700/terugblik_dutch_birding_vogelweek_2021
      https://www.inaturalist.org/journal/ahospers/60262-261-sovon-landelijke-dag-nou

      261-Sovon Landelijke Dag (NOU)




    Posted on December 22, 2022 05:22 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    November 29, 2022

    375-Gemeente.groningen.nl/bomenbeleid en de herplant plekken

  • Zieke kastanjebomen in West...
    In 2005 is de kastanjeziekte voor het eerst in onze gemeente aangetroffen. Door deze ziekte verzwakken de bomen en worden ze vatbaar voor aantasting door zwammen. Bij ernstige aantasting kan dit ertoe leiden dat er spontaan takken afvallen. Sinds 2011 heeft de ziekte zich snel verspreid onder kastanjes die de gemeente in beheer heeft.
    Ook in het westen van de stad is de kastanjeziekte geconstateerd. Afgelopen week zijn de inspecties, die drie keer per jaar gedaan worden. Dit heeft tot gevolg dat er zes kastanjes in het westen van de stad verwijderd moeten worden. Er wordt binnenkort een start gemaakt met het weghalen van de bomen.
    In totaal moeten er in de gemeente 34 bomen verwijderd worden. Tegen de kastanjeziekte is helaas nog steeds geen remedie gevonden. Wel worden er onderzoeken gedaan met warmteproeven en het injecteren van knoflooksap. Omdat er geen prognoses over het verdere verloop in onze gemeente zijn te geven, plant de gemeente voorlopig geen nieuwe kastanjes op de opengevallen plaatsen. Wel worden er andere bomen geplant die passen in de omgeving. Er wordt één-op-één herplant.
    Op de Gemeentelijke Bomenkaart: https://groningen.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=71e0b35f02f8438a9dd689b611ff7490&fbclid=IwAR1fOPTA0l6w2STHIcQYCF_qgpkxK1nyfY-K7FQiiI1qnTyxXCIBq0_Ndzk kun je bekijken waar binnen de gemeente het komend jaar bomen vanuit onderhoud verwijderd worden. Ook de onderhoudsprojecten: https://gemeente.groningen.nl/bomenbeleid en de herplant plekken zijn hier te vinden.
    Bron: Gemeente Groningen - Nieuwsbrief West
  • De komende maanden hebben avontuurlijk ingestelde vogelaars voor het laatst de kans om een vogelreis naar avontuurlijke bestemmingen in West-Afrika en de Sahara te maken. Reizen waarvoor reeds voldoende deelnemers zijn en het vertrek dus al gegarandeerd is. Het gaat om de laatste plekken. Wacht daarom niet te lang!
    WEST-AFRIKA COMPLEET: Banc d'Arguin, Djoudj, Niokolo Koba
    We trappen in januari af met een reis langs de ornithologische hoogtepunten van West-Afrika. We bezoeken daarvoor maar liefst drie landen. Achttien dagen avontuur en veel vogels. In Senegal en Mauritanië bezoeken we de duo-parken Djoudj en Diawling in de Senegal-delta. Een paar honderd kilometer noordelijker in de Sahara bezoeken we de Banc d'Arguin, de mythische overwinteringsplek van de steltlopers van de North-Eastern Atlantic Flyway. Uiteindelijk keren we terug naar Senegal waar we aan de grens met Mali en Guinee het Niokolo Koba reservaat. Het enige park dat zich qua soortenrijkdom kan meten met de beroemde parken in Oost-Afrika en waar de zeldzame vogelsoorten waar iedere vogelaar in Gambia vooraf voor zou willen tekenen in een half dagdeel te spotten zijn. Vertrek en aankomst zijn in Gambia, dus ook daar kunnen we genieten van veel mooie vogels.
    WESTAFRIKAANSE REGENWOUDEN Een avontuurlijke rit door Guinee en Ivoorkust.
    Begin februari gaat de rit van Gambia naar Abidjan in Ivoorkust. We verkennen in grote lijnen het regenwoud tussen de twee populaire vogellanden Gambia en Ghana. Een rit die zowel van de organisator als de deelnemer lef verlangt. Zowel voor vogelaars als voor andere toeristen is dit gebied nagenoeg terra incognita is. We gaan onderweg een ultieme poging wagen om de witnekkaalkopkraai voor de kijker of lens te krijgen.
    TRANSSAHARA: Met de vogels terug uit Afrika naar Europa
    Ten slotte de rit waarmee het ruim tien jaar geleden allemaal begon: de Transsahara. De meest afwisselende vogelreis die je je kunt bedenken. Van Gambia naar Europa. Vijf klimaat- en evenzoveel vegetatiezones. Voor een groot deel op de scheidslijn van de Atlantische Oceaan en de Sahara. Djoudj en de Banc d'Arguin staan ook hier op het programma. Eerdere edities noteerden we waarnemingen van meer dan 400 verschillende vogelsoorten. De reis valt deels samen met de terugtocht van de miljoenen trekvogels van Afrika naar Europa.
    Zoals gezegd stoppen we na dit seizoen met onze activiteiten. Dat heeft enerzijds te maken met onze leeftijd, anderszins met het feit dat we ons in deze klimaatcrisis niet echt lekker voelen met het initiëren van evenementen die de wereld er voor ons nageslacht niet echt beter op maken.
    Voor meer details en informatie is er de website bancdarguin.nl

  • 375-Gemeente.groningen.nl/bomenbeleid en de herplant plekken
  • Posted on November 29, 2022 08:03 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    November 11, 2022

    325-Reports Rapporten Insecten Bijen Libellen Kevers 2015, 2014,2013

    https://www.eis-nederland.nl/rapporten
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/landschapoverstijgendnw/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/laagveen-en-zeekleilandschap/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/obn-nieuwsbrieven-uit-vakblad-nbl/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/proefschriften/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/scientific-articles/
    https://www.inaturalist.org/journal/ahospers/68501-325-reports-rapporten-2015-2014-2013

















































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































































             
             

     
      Reemer, M. & T. Peeters, 2013

    Bijen in het centrale stuifzandgedeelte van de Loonse en Drunense Duinen

    EIS2013-08, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden

    De bijenfauna van het centrale stuifzandgedeelte van de Loonse en Drunense Duinen is in 2006 geïnventariseerd door EIS-Nederland. Sindsdien zijn hier in het kader van het LIFE-project Sand Dynamics in Inland Dunes diverse maatregelen uitgevoerd om het dynamiek van het stuifzand te herstellen, zoals grootschalige boskap, plagwerkzaamheden en schapenbegrazing. In 2013 heeft EIS in opdracht van Natuurmonumenten de inventarisatie herhaald, om zicht te krijgen op de effecten van de maatregelen op de bijenfauna. Deze rapportage doet verslag van de resultaten van de inventarisatie en vergelijkt deze met de resultaten uit 2006, alsmede met die van een eerdere inventarisatie in 1999/2000.

     
      Downloaden

     
      Henk Sierdsema, Robbert Wolf, André van Kleunen, Loes van den Bremer, Laurens Sparrius, John Smit, Adriaan Gmelig Meyling, Tim Termaat, Jan Kranenbarg, Hans Hollander & Ronald Zollinger 2015

    Leefgebiedkaarten van de Gelderse Natura2000-gebieden.

    SOVON 2015/67, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Nijmegen 54 pp, plus bijlagen 
    De provincie Gelderland heeft verzocht om leefgebiedkaarten op te stellen per Gelders Natura 2000 gebied, voor alle soorten waarvoor voor het betreffende gebied instandhoudingsdoelen gelden conform het aanwijzingsbesluit. De leefgebiedenkaarten gelden alleen voor de in het aanwijzingsbesluit opgenomen functie(s) voor de soort (zie bijlage 1). Het betreft geschikt leefgebied op basis van terreinkenmerken, onderverdeeld in de categorieën bezet en mogelijk bezet leefgebied op basis van verspreidingsgegevens. Vanuit deze Natura 2000 leefgebieden is tevens verzocht om voor de soorten waarvoor dat aan de orde is stikstofgevoelig PAS leefgebieden af te bakenen. De afbakening hiervan en methodiek hiervoor is gebaseerd op de beschrijvingen in de herstelstrategieën die in het kader van de PAS voor deze leefgebieden zijn opgesteld.

    Voor de begrenzing van de Natura 2000 leefgebieden is een combinatie van habitatgeschiktheidkaarten (HSI, Habitat Suitability Index) en recente verspreidingsinformatie gebruikt. De HSI-kaarten geven aan waar op basis van omgevingskenmerken waarschijnlijk geschikt habitat voorkomt voor de betreffende soort. Deze HSI-kaarten worden vervolgens gecombineerd met verspreidingsinformatie om aan te geven waar het voorkomen actueel bekend is (bezet leefgebied).

    Voor de begrenzing van de PAS leefgebieden is per leefgebiedtype (LG01 tot LG14) eerst afgebakend in welke terreingedeelten de terreinkenmerken overeenkomen met de beschrijving uit de herstelstrategie. Daarna is onderzocht in welke delen van dit potentiele PAS leefgebied geschikt leefgebied aanwezig is voor de soorten die in de herstelstrategie bij het betreffende LG-type worden genoemd. Het gaat daarbij alleen om delen van Natura 2000 gebieden waarin voor de betreffende soort een instandhoudingsdoelstelling geldt. De combinatie van potentieel PAS leefgebied en geschikt leefgebied van relevante soorten levert zo de afbakening van een PAS leefgebiedtype op. Gedeelten hiervan waarvoor van geen van de relevant soorten is vastgesteld dat het om bezet leefgebied gaat, worden als zoekgebied voor he PAS leefgebiedtype aangeduid.

      Downloaden
             

     
      Kalkman, V.J. 2015

    SNL-faunakartering Langstraat: Dagvlinders en libellen

    EIS2015-015, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 16 pp, plus bijlagen 

    In 2014 en 2015 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Deze deelrapportage geeft de resultaten van de kartering van het object Langstraat van kavel NbrP 2-6 in de provincie Noord-Brabant Het gebied is in 2014 en 2015 in de periode half mei en half augustus twaalf maal bezocht voor dagvlinders, libellen en sprinkhanen. Van de hokken met faunarijke graslanden is 60% van de hokken tweemaal bezocht en 26% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 92% tweemaal bezocht en 6% eenmaal. In totaal zijn 20 soorten dagvlinders, 28 libellensoorten en 13 soorten sprinkhanen waargenomen. Van deze soorten staat alleen het groot dikkopje op de Rode lijst.

     
      Niet openbaar  
             

     
      Smit, J.T. 2015

    SNL-faunakartering Vressel & Dommelbeemden: Dagvlinders, libellen en sprinkhanen

    EIS2015-014, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 25 pp, plus bijlagen In 2014 en 2015 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Deze deelrapportage geeft de resultaten van de kartering van de objecten Dommelbeemden en Vressel van kavel NbrP 2-7 in de provincie Noord-Brabant. De gebieden zijn tussen half mei en eind augustus negentien maal bezocht voor dagvlinders,libellen en sprinkhanen. Van de Dommelbeemden is van de hokken met faunarijke graslanden 71% van de hokken tweemaal bezocht en 26% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 96% tweemaal bezocht en 2% eenmaal. Van Vressel is van de hokken met faunarijke graslanden 100% van de hokken tweemaal bezocht. Van de overige hokken voor dagvlinders en libellen is 91% tweemaal bezocht en 2% eenmaal, en van de overige hokken voor dagvlinders en sprinkhanen is 100% tweemaal bezocht. In totaal zijn 25 soorten dagvlinders, 36 libellensoorten en 16 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staan het bruin blauwtje, het groot dikkopje, de speerwaterjuffer, de venwitsnuitlibel en de zompsprinkhaan op de Rode Lijst.

     
      Niet openbaar  
             

     
      Smit, J.T. 2015

    SNL-faunakartering Overijssel 2014-2015, Traject IJssel Zwolle-Deventer: Dagvlinders en libellen

    EIS2015-013, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 19 pp, plus bijlagen
    In 2014 en 2015 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Deze deelrapportage geeft de resultaten van de kartering van het traject IJssel Zwolle-Deventer van kavel OVP 2-1 in de provincie Overijssel. Deze omvat de objecten (van noord naar zuid): Oldeneel, Windesheim, Molenpolder Oost, Wijhe buitenwaarden, Fortmmond, Duursche waarden, Hengforder waarden en Nijendal. De gebieden zijn tussen half mei en half augustus vierentwintig maal bezocht voor dagvlinders en libellen. Van de hokken met faunarijke graslanden is 64% van de hokken tweemaal bezocht en 25% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 92% tweemaal bezocht en 7% eenmaal. In totaal zijn 24 soorten dagvlinders, en 33 libellensoorten waargenomen. Daarvan staan het bruinblauwtje, het groot dikkopje en de gevlekte witsnuitlibel op de Rode lijst.

      Niet openbaar  
             

     
      Smit, J.T. 2015

    SNL-faunakartering Overijssel 2014-2015, Traject IJssel Kampen-Zwolle: Dagvlinders en libellen

    EIS2015-012, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 15 pp, + bijlagen
    In 2014 en 2015 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Deze deelrapportage geeft de resultaten van de kartering van het traject IJssel Kampen-Zwolle van kavel OVP 2-1 in de provincie Overijssel. Deze omvat de objecten Zalk-Wilsum en Engelse werk. De gebieden zijn tussen half mei en half augustus vijftien maal bezocht voor dagvlinders en libellen. Van de hokken met faunarijke graslanden is 70% van de hokken tweemaal bezocht en 22% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 89% tweemaal bezocht en 9% eenmaal. In totaal zijn 18 soorten dagvlinders en 25 libellensoorten waargenomen. Daarvan staat alleen het groot dikkopje op de Rode Lijst.

     
      Niet openbaar  
             



     
      Smit, J.T. 2015

    SNL-faunakartering Breugel: Dagvlinders en libellen

    EIS2015-011, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden 16 pp + bijlagen
    In 2014 en 2015 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Deze deelrapportage geeft de resultaten van de kartering van het object Breugel van kavel NbrP 2-7 in de provincie Noord-Brabant. De gebieden zijn tussen half mei en half augustus zeventien maal bezocht voor dagvlinders en libellen. Sprinkhanen zijn niet specifiek onderzocht, maar aangetroffen Rode Lijst soorten zijn wel genoteerd. Van de hokken met faunarijke graslanden is 66% van de hokken tweemaal bezocht en 18% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 92% tweemaal bezocht en 6% eenmaal. In totaal zijn 23 soorten dagvlinders, 31 libellensoorten en 4 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staan alleen het groot dikkopje en de zompsprinkhaan op

    de Rode Lijst.

     
      Niet openbaar
             

     
      Reemer, M. 2015

    Bijen en zweefvliegen in het land van Wijk en Wouden: nulmeting 2015

    EIS-2015-010, EIS Kenniscentrum Insecten, Leiden, 66 pp.

    In 2013 is het project Bijenlandschap opgestart in het Land van Wijk en Wouden, deregio rond Leiden, Alphen aan den Rijn en Zoetermeer in Zuid-Holland. Doel van hetproject is het vergroten van de bloemen- en bijenrijkdom, teneinde de biodiversiteit,bestuiving en landschapsbeleving te vergroten. Vele partijen in de regio nemen hiertoemaatregelen in inrichting en beheer. Om te onderzoeken of deze maatregelen hetgewenste effect hebben op de wilde bijenfauna, wordt een monitoring uitgevoerd.In 2015 is de eerste inventarisatie (nulmeting) uitgevoerd en in 2018 wordt deze herhaald.De huidige rapportage bespreekt de resultaten van de nulmeting.In 2015 zijn 12 gebieden onderzocht, waarvan sommige zijn opgedeeld in deelgebieden.Alle gebieden zijn drie maal bezocht, in vroeg voorjaar, laat voorjaar enzomer. Ook zweefvliegen, net als bijen belangrijke bestuivers, zijn in de monitoringmeegenomen.In totaal zijn in 2015 in het Land van Wijk en Wouden 71 soorten bijen en 83 soortenzweefvliegen gevonden. Hier zijn verschillende bijzondere soorten bij, die inhet westen van het land zeldzaam zijn of zelfs op de Nederlandse Rode Lijst staan,zoals de weidebij Andrena gravida, de asbij Andrena cineraria, de distelbehangersbijMegachile ligniseca, de kleine tuinmaskerbij Hylaeus pictipes en de gewone tubebijStelis breviuscula.De resultaten worden per gebied besproken. Adviezen voor inrichting en beheerworden slechts beperkt gegeven, omdat hierin vaak al is voorzien door de Bijenhelpdeskbinnen het project Groene Cirkels. 
      Downloaden
             

     
      Smit, J.T., J. Noordijk & J. Smit 2015

    Insecten van steilranden op de Sallandse Heuvelrug

    EIS-2015-08, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 16 pp.

    Het gaat slecht met de heidefauna. Het systeem heeft te kampen met een verstoord evenwicht van de voedingsstoffen. Hierdoor worden planten minder aantrekkelijk voor veel insecten. Het gevolg is dat deze dieren en insecteneters het moeilijk hebben en zelfs aan het verdwijnen zijn. Om deze achteruitgang te remmen heeft Natuurmonumenten op de Sallandse Heuvelrug diverse maatregelen uitgevoerd ten behoeve van insecten, waaronder het aanleggen van een groot aantal steilrandjes voor extra nestgelegeheid voor onder andere bijen en graafwespen. 

    EIS Kenniscentrum Insecten heeft zes van deze steilranden in 2015 onderzocht, niet alleen op bijen maar voor het eerst ook op graafwespen en diverse andere insectengroepen. In totaal zijn er 73 soorten insecten aangetroffen, waaronder 15 soorten bijen en 14 soorten graafwespen. Hieronder zijn diverse zeldzame tot zeer zeldzame soorten aangetroffen. De spectaculairste vondst was die van de gele tubebij Stelis signata, Rode Lijstcategorie ernstig bedreigd. 

    Al met al geven de steilranden een bijzondere soortensamenstelling: nestgelegenheid van bijen en wespen die hun voedsel grotendeels van elders op de heide halen, bijbehorende broedparasieten en predatoren, generalistische predatoren als zandloopkevers en mierenleeuwen en warmteminnende herbivoren zoals doorntjes en blauwvleugelsprinkhaan. Er ontstaat zo een uitgebreide soortengemeenschap die eigenlijk alleen in deze samenstelling te vinden is bij grote kale plekken zand. De steilranden zijn dus zeer waardevolle insectenbiotopen die elders op de heide niet te vinden zijn. 
      Downloaden
             

     

     

      Heijerman, Th., J. Noordijk, G.O. Keijl & J.T. Smit 2015

    Monochamus-monitoring 2014 met een vergelijking van twee vangstmethoden

    EIS-2015-02, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 21 pp. + bijlagen

    Dit rapport behandelt de onderzoeksopzet en de resultaten van het zesde jaarwaarin het voorkomen van boktorren van het genus Monochamus is geïnventariseerd.Naar aanleiding van enkele vondsten van de boktor in het noordelijk deel van België werden dit jaar dennenbossen langs de grens met dit land bemonsterd.Er werden azijnzuurvallen opgehangen in Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant,Midden-Limburg en Zuid-Limburg. Er werden geen Monochamus-soortengevangen op deze locaties en het is niet aannemelijk dat er een populatie van Monochamus in de onderzochte bossen langs de Belgische grens is.De NVWA heeft ook in 2014 azijnzuurvallen opgehangen op risicolocaties, veelal bedrijven waar veel verpakkingshout wordt gebruikt. Ook hier zijn geen boktorren van het genus Monochamus gevangen. Er werden echter wel drie potentieel invasieve exoten gevangen: Trichoferus cf campestris (Cerambycidae), Berginus tamarisci (Mycetophagidae) en Cryptophilus obliteratus (Erotylidae). De eerste soort is nuvoor het tweede opeenvolgende jaar in Nederland gevonden tijdens de monitoring;de andere twee soorten zijn nog niet eerder voor Nederland gemeld.Daarnaast heeft in de bekende populatie van Monochamus galloprovincialis in de Schoorlse Duinen een vergelijkend onderzoek plaatsgevonden met twee valtypen. De conclusie hieruit is dat het gebruik van a-pineen als extra lokstof bij de vallenzeer is aan te raden, omdat deze lokstof resulteerde in hogere vangsten van M. galloprovincialis en tevens kan zorgen voor een grotere aantrekking op andere Monochamus-soorten dan vallen waarin alleen het gebruikelijke Galloprotect 2D hangt, dat specifiek is ontwikkeld voor het lokken van M. galloprovincialis. Door deze bemonstering werd tevens duidelijk dat de populatie in de Schoorlse Duinen een aanzienlijke omvang heeft, want er werden in zes vallen maar liefst 214 individuen gevangen. 
      Downloaden
             

     

     

    Vorst, O., 2014 

    De ponymest-bewonende mestkeverfauna van de Zeepeduinen (Coleoptera: Scarabaeoidea) 

    EIS 2014-23, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 18 pp. + bijlages 

    Dit rapport beschrijft een onderzoek naar de ponymest-bewonende keverfauna van de Zeepeduinen. Het onderzoeksgebied is een afwisselend duinterrein op Schouwen- Duivenland, dat al enkele decennia jaarrond begraasd wordt door een kudde van circa 100 Shetlandpony's. Aanleiding vormde de bezorgdheid over mogelijk negatieve effecten van de preventieve ontworming van de pony's op de mestbewonende fauna. De hier gepresenteerde resultaten dienen primair als nulmeting om eventuele veranderingen in de mestkeverfauna na beëindiging van de behandeling te kunnen monitoren. 

    In totaal werden 6469 mestbewonende bladsprietkevers, behorend tot 18 soorten, waargenomen. De mestkeverfauna lijkt daarmee redelijk divers en min of meer in overeenstemming met wat van een dergelijk terrein verwacht mag worden. Het merendeel (14) van deze soorten is als weinig kieskeurig en wijdverbreid te beschouwen. Enkele ook aan de kust verbreide soorten werden niet waargenomen. 

    Wat opvalt is dat de frequentieverdeling opvallend scheef is, met één dominante soort (Aphodius sphacelatus, 89%) en relatief veel soorten die in slechts weinig exemplaren werden verzameld.  

       Downloaden
             

     

     

    Wallis de Vries, M.F., J. Noordijk & R. Zollinger, 2014 

    Naar een klimaatbestendige heidefauna in Noord-Brabant: rapportage fase I 

    Rapport VS2014.028, De Vlinderstichting / Stichting RAVON / EIS-Kenniscentrum Insecten, Wageningen, 48 pp. 

    Klimaatextremen worden met de voortschrijdende klimaatverandering naar verwachting steeds gewoner. Dat betekent meer kans op zowel zomerdroogte als zware regenval. Voor kenmerkende diersoorten van de natte heide kan dat een probleem zijn omdat hun leefgebied zich juist op de grens van nat en droog bevindt en door vergrassing met pijpenstrootje in de knel komt. Bij natuurherstel door vernatting kan dit extra problematisch zijn wanneer er hogerop geen geschikt leefgebied te vinden is. In Noord-Brabant is daarom afgelopen jaar in acht grotere heidegebieden gewerkt aan kleinschalige herstelmaatregelen over de hele hoogte gradiënt van nat naar droog. 

    In Fase I van dit project is de kennis over het voorkomen van de aandachtsoorten vertaald in uitvoeringsplannen. In de acht projectgebieden van Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Brabants Landschap en de gemeente Valkenswaard zijn op verschillende manieren kleinschalige beheermaatregelen uitgevoerd van nat naar droog en is een start gemaakt met de monitoring.


       Downloaden
             

     
      Reemer, M. & J.T. Smit, 2014 

    Bijen en zweefvliegen in stedelijk groen van Rotterdam 

    EIS 2014-21, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 46 pp. + bijlagen

    Op verzoek van Bureau Stadsnatuur Rotterdam heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2014 een inventarisatie uitgevoerd van de bijen en zweefvliegen op 13 locaties in Rotterdam. Elke locatie is drie maal bezocht: in april, mei en juli. Deze inventarisatie geeft een indruk van de Rotterdamse bijenfauna, en geeft bovendien inzicht in de mogelijkheden om met aanpassingen in inrichting en beheer iets voor de bijen- en andere bestuiversfauna te betekenen. 

    In totaal zijn 61 soorten bijen en 75 soorten zweefvliegen gevonden. De locatie met de meeste bijensoorten is de Stoopweg (33 soorten), gevolgd door het Eiland van Brienenoord (27), Jachthaven IJsselmonde (24) en de Spoortuin (24). De Stoopweg is ook wat zweefvliegen betreft de rijkste locatie met 39 soorten, op de voet gevolgd door Kralingse Bos vistrap en Ommoordse Veld met elk 38 soorten. 

    Per locatie worden de resultaten besproken en worden aanbevelingen gegeven om de bijen- en zweefvliegenfauna te stimuleren. In het hoofdstuk Aanbevelingen worden deze samengevat. Het rapport besluit met enkele bijlagen met informatie over bijvriendelijk maaibeheer, aanwijzingen voor bouw en plaatsing van bijenhotels en de aanleg van van nestelhopen, -wanden en -dijkjes.   
     
    Downloaden 
             

     
      Reemer, M., 2014 

    Bijen, zweefvliegen en beheer van bermen langs rijksweg N11 

    EIS 2014-20, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 28 pp. + bijlagen

    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een inventarisatie uitgevoerd van bijen, zweefvliegen en dagvlinders in wegbermen van Rijksweg N11 tussen Leiden en Hazerswoude-Rijndijk. De resultaten worden gebruikt bij het opstellen van adviezen voor een bijvriendelijker beheer van de bermen. Het onderzoek is zo opgezet dat dit in de toekomst op dezelfde wijze herhaald kan worden, zodat de effecten van gewijzigd beheer op de bijenfauna zichtbaar gemaakt kunnen worden. 

    In totaal zijn 27 soorten bijen, 44 soorten zweefvliegen en 13 soorten dagvlinders gevonden. In het rapport wordt het voorkomen van de soorten geanalyseerd. Voorts worden enkele aanbevelingen gegeven voor het creëren van meer nestelgelegenheid. 

    Als 'toegift' is in dit rapport een hoofdstuk opgenomen over de bijvriendelijke benutting van geluidsschermen langs snelwegen. Er worden enkele algemene voorwaarden geschetst, waarma de situatie rond de geluidsschermen bij Hazerswoude-Rijndijk (N11) en de Willem van der Madeweg bij Leiden (A4) nader besproken wordt.  
     
    Downloaden 
             

     
     

    Kalkman, V.J., 2014

    SNL-Faunakartering Oud Meer: dagvlinders, libellen en sprinkhanen

    EIS 2014-16, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 16 pp. + bijlagen 

    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Dit rapport heeft betrekking op het gebied Oud Meer een gebied wat Staatsbosbeheer in erfpacht en beheer heeft van de gemeente Son en Breugel. Voor dagvlinder en libellen zijn 96 % van de hokken tweemaal en 4 % eenmaal bezocht. Voor sprinkhanen zijn 83 % van de hokken tweemaal en 17 % eenmaal bezocht. In totaal zijn 13 soorten dagvlinders, 22 libellensoorten en 11 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staan vier soorten op de Rode lijst: groot dikkopje, gevlekte witsnuitlibel (Habitatrichtlijnsoort), moerassprinkhaan en veldkrekel.

     

      Niet openbaar
             

     
      Smit, J.T., 2014

    SNL-Faunakartering van Agglomeratie Eindhoven: dagvlinders, libellen en sprinkhanen

    EIS 2014-15, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 20 pp. + bijlagen
    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Deze deelrapportage geeft de resultaten van de kartering van het object agglomeratie Eindhoven van kavel NbrP 2-7 in de provincie Noord-Brabant. De gebieden zijn tussen half mei en half augustus acht maal bezocht voor dagvlinders

    en libellen. Van de hokken met faunarijke graslanden is 66% van de hokken tweemaal bezocht en 31% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 83% tweemaal bezocht en 10% eenmaal. In totaal zijn 22 soorten dagvlinders, 20 libellensoorten en 3 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staan alleen het groot dikkopje, de moerassprinkhaan en de zompsprinkhaan op de Rode lijst.  

      Niet openbaar
             

     
      Kalkman, V.J., 2014

    SNL-Faunakartering in Willemstad: dagvlinders, libellen en sprinkhanen

    EIS 2014-14, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 14 pp. + bijlagen
    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Dit rapport heeft betrekking op de gebieden rondom Willemstad (Noord-Brabant). In totaal is 82% van de hokken tweemaal en 18% eenmaal bezocht. In totaal zijn 14 soorten dagvlinders, 17 libellensoorten en negen soorten sprinkhanen waargenomen. Hieronder bevinden zich geen soorten van de rode lijst.  

      Niet openbaar
             

     
      Kalkman, V.J., 2014 
    SNL-Faunakartering in Prinsland: dagvlinders, libellen en sprinkhanen

    EIS 2014-13, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 14 pp. + bijlagen

    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Dit rapport heeft betrekking op de gebieden rondom Prinsland. Van de hokken met faunarijke graslanden is 84% van de hokken tweemaal bezocht en 9% eenmaal bezocht. Van de overige hokken is 88% tweemaal bezocht en 12% eenmaal. In totaal zijn 14 soorten dagvlinders, 11 libellensoorten en 6 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staat alleen groot dikkopje op de Rode lijst.

      Niet openbaar
             
      Kalkman, V.J., 2014

    SNL-Faunakartering Moerdijk: dagvlinders, libellen en sprinkhanen 

    EIS 2014-12, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 14 pp. + bijlagen

    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerd van dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden van Staatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader van het Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL). Dit rapport heeft betrekking op de gebieden rondom Moerdijk. Van de hokken met faunarijke graslanden is 64% van de hokken tweemaal bezocht en 28% eenmaal. Van de overige hokken is 100% tweemaal bezocht. In totaal zijn 18 soorten dagvlinders, 12 libellensoorten en 9 soorten sprinkhanen waargenomen. Daarvan staan het bruin blauwtje en de sikkelsprinkhaan op de Rode lijst.  

      Niet openbaar
             

     
      Kalkman, V.J., 2014
    SNL-Faunakartering van de Auvergnepolder: dagvlinders, libellen en sprinkhanen

    EIS 2014-11, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 14 pp. + bijlagen

    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een gebiedsdekkende karteringen uitgevoerdvan dagvlinders, libellen en sprinkhanen in verschillende gebieden vanStaatsbosbeheer. Dit gebeurde in opdracht van Staatsbosbeheer, in het kader vanhet Subsidiestelsel Natuur en Landschap (SNL).Dit rapport heeft betrekking op de in Noord-Brabant gelegen Auvergnepolder. Degebieden zijn tussen mei en augustus driemaal bezocht voor dagvlinders, libellenen sprinkhanen.Van de hokken met faunarijke graslanden is 70% van de hokken tweemaal bezochten 27% eenmaal. Van de overige hokken is 47% tweemaal bezocht en 53%eenmaal.In totaal zijn 14 soorten dagvlinders, 8 libellensoorten en 7 soorten sprinkhanenwaargenomen. Daarvan staat alleen het groot dikkopje op de Rode lijst. 
      Niet openbaar
             

     
     

    Smit, J.T., 2014

    Vliegende herten en gember. Pilot voor de toepassing in monitoring

    EIS2014-09, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 11 pp. + bijlagen

    In 2014 is in opdracht van de provincie Gelderland een pilot uitgevoerd naar de bruikbaarheidvan gember als lokstof in zogenaamde flight-interception-traps als aanvullendemethode voor de monitoring van de staat van instandhouding van het vliegendhert in Nederland.Aanleiding hiervoor was de publicatie van een artikel van een Engels team waarin geconcludeerdwerd dat flight-interception-traps met gember als lokstof geschikt zijn omvliegende herten te vangen en dat gember zowel mannetjes als vrouwtje in vergelijkbareaantallen aantrekt (Harvey et al. 2011).

    De conclusie is dat gember niet werkt als lokstof voor vliegende herten en datde monitoring van de staat van instandhouding in het kader van het NEM het bestevoortgezet kan worden zoals die reeds jaren gebruikelijk is, namelijk met behulp vanvrijwillgers, recreanten en omwonenden door blijvend aandacht te vragen voor dezesoort in de media, vergezeld van een oproep tot het doorgeven van waarnemingen.

     
    Downloaden  
             

     
      Reemer, M. & B. Brugge, 2014 

    Bijen en andere bestuivers in stedelijk groen van Purmerend 

    EIS 2014-08, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 38 pp. + bijlagen

    In 2014 heeft EIS Kenniscentrum Insecten een inventarisatie uitgevoerd van de bijen en zweefvliegenfauna op 10 locaties in Purmerend. Aan de hand van de resultaten kunnen waar wenselijk wijzigingen in het stedelijk groenbeheer worden doorgevoerd om de bestuiversfauna te stimuleren. Door de inventarisatie op een gestandaardiseerde wijze uit te voeren, kan deze over enkele jaren herhaald worden, zodat de resultaten tussen verschillende jaren vergelijkbaar zijn. Effecten van eventuele wijzigingen in het beheer op de bijen- en zweefvliegenfauna kunnen hiermee inzichtelijk gemaakt worden. 

    In dit rapport zijn ook gegevens verwerkt van bijen in Purmerend uit de jaren 1940-2013. Deze zijn grotendeels afkomstig uit de collectie van Ben Brugge, entomoloog en inwoner van Purmerend. Een klein deel komt uit het databestand van EIS Kenniscentrum Insecten. Deze historische gegevens worden gebruikt om een completer beeld van de Purmerendse bijenfauna te geven. 

    In 2014 zijn in Purmerend 42 soorten bijen, 66 soorten zweefvliegen en 16 soorten dagvlinders gevonden. Uit de jaren 1940-2013 zijn nog eens 18 aanvullende bijensoorten bekend, waarmee het totaal uit Purmerend bekend bijensoorten op 60 komt. Onder de aangetroffen soorten zijn geen echte bijzonderheden. Wel zijn er enkele plekken die een relatief rijke bijenfauna hebben, met name de Gorslaan (22 soorten), heemtuin De Dwarsgouw (20 soorten) en A7 Weidevenne (18 soorten). Het beheer van deze plekken is al vrij gunstig voor bijen. Sommige van de minder soortenrijke plekken hebben potentie om tot rijker bijengebied uit te groeien. Dit geldt vooral voor de taluds bij de Nelson Mandelabrug, de stadsparken (Leeghwaterpark en De Uitvlugt) en de twee gebieden in polder De Baanstee.  
      Downloaden
             

     
      Noordijk, J., A.J. van Loon & M. Hemminga, 2014 

    Werkbeschrijving verplaatsing van spoorbielzen met nest van de zwarte reuzenmier op station Schin op Geul 

    EIS 2014-03, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 7 pp. 

    De bielzen onder de rails langs een perron van de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM) zullen vervangen worden door nieuwe dwarsliggers. De locatie vormt de enige bekende vindplaats van de zwarte reuzenmier Camponotus vagus in Nederland, waarbij de mieren een nest hebben in de bielzen. 

    De ZLSM en de Provincie Limburg hebben EIS Kenniscentrum Insecten verzocht om de bielzen waarin het nest zich bevindt te markeren, waarna ze verplaatst kunnen worden naar een andere plek in de directe omgeving, in een poging de zwarte reuzenmier te behouden voor ons land. 

    In dit rapport beschrijven we de vindplaats van het nest, een manier om de bielzen te verplaatsen, en de gewenste uitleglocatie.  
      Niet openbaar
             

     
      Reemer, M., 2014 

    Bestuivende insecten in Hellevoetsluis 

    EIS 2014-02, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 25 pp. + bijlagen 

    De gemeente Hellevoetsluis voert ecologisch beheer op enkele graslandlocaties. Het gaat om bloemrijke plekken, waarvan het maaibeheer is afgestemd op instandhouding van de plantenrijkdom. Op verzoek van de gemeente Hellevoetsluis heeft EIS Kenniscentrum Insecten in 2013 en 2014 een inventarisatie uitgevoerd van de bijen en zweefvliegen (bestuivende insecten) op drie ecologische beheerde graslandlocaties: Kanaalweg Oost, Kanaalweg West en Kooisteebos. 

    Eén van de doelen van de inventarisatie was een vergelijking tussen ecologisch beheerd grasland en intensief gemaaid gazon, en tussen ecologisch beheerd grasland en 'ruw gras' (voor definitie zie omschrijving locatie Kanaalweg West). Een ander doel van de inventarisatie was een onderzoek naar mogelijkheden voor verbeteringen in het beheer ten gunste van de bestuiversfauna. 

    In totaal zijn tijdens de inventarisatie 31 soorten bijen (waarvan zes soorten hommels) en 47 soorten zweefvliegen aangetroffen op de drie onderzoekslocaties. De auteur analyseert het voorkomen van de diverse soorten en besluit met twee hoofdaanbevelingen voor het beheer van de locaties, en enkele specifieke aanbevelingen per locatie.  
      Downloaden
             

     
      Heijerman, Th. & J. Noordijk, 2014 

    Monochamus-inventarisatie nabij risicolocaties 

    EIS 2014-04, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 17 pp. + bijlagen 

    Dit verslag rapporteert over het vijfde jaar waarin het voorkomen van boktorren van het genusMonochamus is geïnventariseerd. Deze boktorren kunnen vector zijn voor het dennenhoutaaltje of 'pine wood nematode'. Zowel het dennenhoutaaltje als niet-Europese Monochamus-soorten staan op Europese Fytorichtlijn als quarantaineorganismen en dienen daarom gemonitord te worden. 

    In 2013 zijn dennenbossen geïnventariseerd die in de nabijheid liggen van bedrijven waar veel verpakkingshout binnenkomt, zogenaamde 'risicolocaties' voor Monochamus en dennenhoutaaltje. Tevens zijn de kevers uit vallen die NVWA óp risicolocaties heeft gehangen gedetermineerd. 

    In totaal zijn er meer dan 5000 kevers uit de vallen gedetermineerd. Monochamus werd niet gevangen, maar wel zijn er enkele andere exotische keversoorten van belang aangetroffen. Er zijn ook weer enkele inheemse soorten verzameld die nieuw zijn voor een provincie of die als zeldzaam beschouwd worden en sinds geruime tijd niet in Nederland zijn aangetroffen.  
      Downloaden
             

     
      Koese, B., J.T. Smit, E. Colijn, Th. Heijerman, J. Noordijk, R. Kleukers, O. Vorst & K. Beentjes, 2013 

    Urgent bedreigde typische ongewervelden in het NEM in 2013 

    EIS 2013-12, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden, 24 pp. + bijlagen 

    Elk EU-land heeft, conform de verplichtingen die voortvloeien uit de habitatrichtlijn, de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een gunstige staat van instandhouding van de verschillende habitattypen en (bijbehorende) soorten. Eens in de zes jaar rapporteren de lidstaten de staat van instandhouding van de soorten en habitats aan de EU. De afgelopen rapportageperiode liep van 2007-2012. In de voorliggende rapportage worden de gegevens gepresenteerd die verzameld zijn in 2012 en 2013 (met nadruk op 2013) ten behoeve van de rapportage aan de EU over de periode 2013-2018. 

    Naar alle vier de kevers van de habitatrichtlijn is in 2013 gericht onderzoek gedaan. Voor de vermiljoenkever Cucujus cinnaberinus werd een pilot uitgevoerd om te onderzoeken of de inventarisatie geoptimaliseerd zou kunnen worden met behulp van azijnzuurvallen. Voor de brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus werd de PCR-assay voorgezet, waarmee de soort in de toekomst mogelijk met behulp van 'environmental-DNA' (vrij, in het water zwevend DNA van de betreffende soort) gedetecteerd kan worden. Voor de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus werd voor het derde achtereenvolgende jaar het meetprogramma voor het trendonderzoek uitgevoerd. Voor het vliegend hert werd in 2013 een gerichte publieksactie uitgevoerd in het Rijk van Nijmegen. 

    Voor wat betreft de typische soorten is alleen voor de sprinkhanen (wrattenbijter Decticus verrucivorus en kleine wrattenbijterGampsocleis glabra) gericht veldwerk uitgevoerd.  
      Downloaden
             

     
      Noordijk, J., J. Vos & B. Schoelitsz, 2013 

    Risicobeoordeling van zwarte weduwen en verwante spinnensoorten 

    EIS 2013-03, EIS-Nederland, Leiden & KAD Wageningen, 34 pp. + bijlagen 

    Latrodectus-soorten, waaronder zwarte weduwen (L. mactans en L. hesperus) en de roodrugspin (L. hasselti), worden soms versleept vanuit hun natuurlijke areaal naar nieuwe gebieden. Het zijn spinnen met een krachtig gif die een gezondheidsrisico meebrengen voor de mens. 

    In dit rapport wordt beschreven in hoeverre deze spinnen ook in Nederland (kunnen) voorkomen. In totaal konden tien gedocumenteerde imports worden gevonden (uit de periode 1994-2012), waarbij het tweemaal ging om L. hesperus, eenmaal om L. hasselti en zeven maal om L. hesperus óf L. mactans. Hierbovenop bestaan er veel anekdotische meldingen van imports die suggereren dat Latrodectuswaarschijnlijk minimaal eens per maand wordt ingevoerd. 

    Er bestaat dus een introductierisico voor Nederland, maar hoe omvangrijk dat in werkelijkheid is kon niet vastgesteld worden. Latrodectus wordt vaak niet gemeld, maar waarschijnlijk simpelweg verwijderd bij een import. De Latrodectus-soorten kunnen in ons land in verwarmde gebouwen waarschijnlijk nakomelingen krijgen. Vestiging vanLatrodectus buiten gebouwen is momenteel onwaarschijnlijk, omdat onze zomers niet warm en droog genoeg zijn. De belangrijkste risicolocaties zijn plekken waar scheepvaartcontainers open worden gemaakt en gebouwen van old-timerhandelaars.  
      Downloaden
             

     
     

    Koese, B. & J. Vos, 2013 

    Graafactiviteiten van de de rode Amerikaanse rivierkreeft (Procam­barus clarkii). Overzicht van de omvang in het beheergebied van het Hoogheemraadschap van Delfland en het Hoogheemraadschap van Rijnland 

    EIS 2013-05, EIS-Nederland, Leiden, 26 pp. + bijlagen 

    Naar aanleiding van enkele recente meldingen van mogelijke graafschade door rode Amerikaanse ri­vierkreeften (Procambarus clarkii) hebben Stichting EIS-Nederland (EIS) en het Kenniscentrum Dier­plagen (KAD) in opdracht van de hoogheemraad­schappen Delfland en Rijnland in het najaar van 2012 een inventarisatie uitgevoerd met de volgende doelstellingen:


    • Kwantificeren van de omvang van de graafactivi­teiten in termen van bereik (afstand tot de oever en waterspiegel) en liters grond;

    • Beschrijven van oever (bodemstructuur, type beschoeiing) met en zonder graafschade door kreeften;

    • Schatten van de gemaakte en te maken kosten om vergraven oevers te herstellen;

    • Indien mogelijk: informatie verzamelen over fac­toren die het graafgedrag beïnvloeden.

    Op in totaal 17 locaties (adressen) werd graafge­drag door rode Amerikaanse rivierkreeften gecon­stateerd. In totaal werden 79 kreeften uitgegraven, afkomstig uit 48 verschillende holen. In veengrond blijkt een individuele kreeft minimaal 1,26 liter aarde per dag te kunnen verplaatsen. Het maximale grond­verzet door kreeften gezamelijk wordt geschat op 30-50 liter aarde per meter oever per jaar.  


      Niet openbaar
             

     
      H.J. de Lange, G.J. Maas, B. Makaske, M. Nijssen, J. Noordijk, S. van Rooij & C.C. Vos, 2013 

    Fauna in het rivierengebied - Knelpunten en mogelijkheden voor herstel van terrestrische en amfibische fauna 

    Rapportnummer 2013/OBN175-RI. Directie Agrokennis, Ministerie van Economische Zaken. 

    Door de huidige inrichting van het rivierengebied zijn de meeste natuurlijke processen sterk beteugeld. De afgelopen decennia zijn veel natuurontwikkelingsprojecten uitgevoerd langs de verschillende riviertakken. Het ontbreekt echter aan een goede onderbouwing waarom bepaalde inrichtingen voor de fauna succesvol zijn en andere niet. Om concrete adviezen te kunnen geven voor natuurontwikkeling, is het noodzakelijk om te begrijpen waarom bepaalde soorten aan het rivierenlandschap zijn gebonden en wat hun huidige knelpunten zijn. 

    Uit de analyse bleek dat de knelpunten in drie hoofdcategorieën verdeeld kunnen worden: (i) onvoldoende oppervlak van het habitat, (ii) het ontbreken van specifieke habitatcombinaties en (iii) onvoldoende kwaliteit van het habitat. Er zijn drie habitattypen die duidelijk het meest ontbreken in de huidige uiterwaarden. Het gaat om laagdynamische natte zones, plekken met schrale begroeiing en open zandige plekken en moerasbossen. Veel diersoorten hebben meerdere habitats nodig om hun levenscyclus te voltooien. Deze behoefte kan in drie categorieën opgesplitst worden, waartussen overlap kan voorkomen: specifieke habitatcombinaties, hoogwatervrije vluchtplaatsen naast zomerhabitat en verbindingen met binnendijkse gebieden. Daarnaast spelen vermesting en de nog steeds onvoldoende waterkwaliteit van het rivierwater een rol. 

    Op basis van de geschatte oppervlaktebehoefte en dispersiecapaciteit van de soorten, zijn voor de twee studietrajecten kansenkaarten opgesteld die aangeven op welke locaties de meeste natuurwinst te halen is waardoor stapstenen en sleutelgebieden worden gecreëerd voor de diersoorten van het rivierengebied. 
      Niet openbaar
             

     
      Heijerman, Th., J. Noordijk & J.T. Smit, 2013 

    Vierde onderzoek naar het voorkomen van Monochamus galloprovincialis in Nederland 

    EIS 2013-01, EIS-Nederland, Leiden, 20 pp. + bijlagen 

    Voor de vierde maal is in opdracht van de NVWA een inventarisatie gehouden naar boktorren van het genus Monochamus en andere xylobionte kevers. Monochamus-soorten zijn vectoren voor het dennenhoutaaltje Bursaphelenchus xylophilus; een exoot die de dennenverwelkings- ziekte kan veroorzaken. Binnen de EU wordt scherp gecontroleerd op deze nematode. 

    In 2012 werden tien dennenbossen onderzocht: drie op de Veluwe, één in Flevoland en twee in Overijssel, Drenthe en Friesland. Hierbij werd gebruik gemaakt van azijnzuurvallen met feromonen. In totaal werden 1.769 kevers gevangen (waarbij de kortschildkevers niet zijn meegeteld) van 105 taxa.Monochamus galloprovincialis werd in de onderzochte bossen niet aangetroffen, en het lijkt erop dat deze soort maar één populatie elders in Nederland heeft.  
      Downloaden
             

     
      Wallis de Vries, M.F., J. Noordijk, H. Sierdsema, R. Zollinger, J.T. Smit & M. Nijssen, 2013 

    Begrazing in Brabantse heidegebieden - Effecten op de fauna

    De Vlinderstichting, Wageningen / EIS-Nederland, Leiden / SOVON Vogelonderzoek, Stichting RAVON en Stichting Bargerveen, Nijmegen, 121 pp. + bijlagen 

    Heidelandschappen herbergen een belangrijk deel van de biodiversiteit in Nederland. Voor het behoud van gevarieerde heidelandschappen wordt in het terreinbeheer veelal gebruik gemaakt van begrazing. In dit rapport zijn de effecten van begrazing op kenmerkende diersoorten van de heide in Noord-Brabant onderzocht. Op basis daarvan zijn aanbevelingen voor het beheer opgesteld. In het veldonderzoek zijn op de Strabrechtse Heide, Spinsterbergen en Braakhuizensche Heide zowel natte heide als droge heide, variërend van onbegraasd tot zeer intensief begraasd, onderzocht op de aantallen voorkomende levendbarende hagedissen en dagvlinders, sprinkhanen, bijen, zweefvliegen, mieren, zandloopkevers, de heidecicade en enkele spinnensoorten. Met name op de droge heide liet begrazing positieve effecten zien op de insectenfauna en werden bij een zeer intensief begrazingsregiem zelfs enkele bijzondere warmteminnende soorten gevonden.  
      Downloaden
             

     
     

    Reemer, M. & D. Klein, 2012 

    Wilde bestuivers in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe in 2010 en 2011 

    EIS2012-01, EIS-Nederland & Alterra, 27 pp. 

    Naast de honingbij, die in Nederland niet of nauwelijks in het wild voorkomt, telt de Nederlandse biodiversiteit telt circa 350 soorten wilde bijen. Ook komen er circa 330 soorten zweefvliegen in Nederland voor. Vermoed wordt dat een deel van de wilde bijen en zweefvliegen "ecosysteemdiensten" uitvoert in de vorm van bestuiving van landbouwgewassen, maar tot nu toe was onbekend welke soorten dat zoal zijn. In opdracht van het Ministerie van EL&I voerden EIS-Nederland en Alterra in 2010 en 2011 een onderzoek uit naar wilde bestuivende insecten in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe. 

    Achterliggende onderzoeksvragen waren:

    1.    Welke soorten wilde bijen en zweefvliegen worden waargenomen op bloemen van landbouwgewassen?

    2.    Op welke afstanden van hun (vermoedelijke) nestelplaatsen worden deze bijensoorten nog aangetroffen op landbouwgewassen?

    3.    Gebruiken deze soorten in dezelfde gebieden daarnaast andere stuifmeelbronnen?


    Het huidige rapport doet verslag van een onderzoek om de eerste twee vragen te beantwoorden. De derde vraag komt in een afzonderlijk onderzoek aan de orde. De resultaten uit deze studie suggereren dat wilde bijen belangrijk kunnen zijn voor de bestuiving van appel- en perenbloesems. Mogelijk kunnen wilde bijen de rol van honingbijen in deze bestuiving zelfs grotendeels of geheel overnemen. In de onderzochte boomgaarden lijken zweefvliegen in dit opzicht van veel geringer belang. Kwantitatief onderzoek aan vruchtzetting is echter nodig om het relatieve belang van wilde bijen ten opzichte van honingbijen nader te bepalen.  
      Downloaden
             

     
      Koese, B., D. Tempelman, R.M.J.C. Kleukers, J.T. Smit & M. Reemer, 2012 

    Urgent bedreigde typische ongewervelden in het NEM in 2012

    EIS2012-04, EIS-Nederland, 22 pp. + bijlagen 

    Elk EU-land heeft, conform de verplichtingen die voortvloeien uit de habitatrichtlijn, de verantwoordelijkheid om te zorgen voor een gunstige staat van instandhouding van de verschillende habitattypen en (bijbehorende) soorten. Eens in de zes jaar rapporteren de lidstaten de staat van instandhouding van de soorten en habitats aan de EU. De afgelopen rapportageperiode liep formeel van 2007-2012, maar is opgesteld aan de hand van de data die verzameld zijn tot en met 2011. 

    In de voorliggende rapportage worden de gegevens gepresenteerd die verzameld zijn in 2012, ten behoeve van de rapportage aan de EU over de periode 2013-2018.  
      Downloaden
             

     
      Colijn, E.O. & J. Noordijk, 2012 

    De vermiljoenkever in Nederland. Een oriënterende studie

    EIS2012-02, EIS-Nederland, 27 pp. 

    In 2012 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken een onderzoek verricht naar het voorkomen van de vermiljoenkever Cucujus cinnaberinus in Nederland. Aanleiding was de ontdekking van deze soort op 11 januari 2012. Doel van het onderzoek was vast te stellen of de soort ook op andere locaties voorkomt, in welk biotoop hij zich ophoudt, of de huidige populatie(s) afdoende beschermd worden en of de noodzaak bestaat aanvullend verspreidingsonderzoek uit te voeren. 

    Tijdens het onderzoek zijn in één gebied diverse imago's, larven en poppen gevonden. Daarbuiten zijn geen vondsten gedaan. Het voorkomen van de vermiljoenkever in Nederland lijkt zich vooralsnog te beperken tot één kwetsbare populatie maar het is niet geheel uit sluiten dat de kever zich inmiddels ook al in ander geschikte gebieden heeft gevestigd.  
      Niet openbaar
             

     
      Lange, H.J. de, G. Maas, B. Makaske, M. Nijssen, J. Noordijk, S. van Rooij & C. Vos, 2012 

    Fauna in het rivierengebied. Uitkomsten Fase 1: Knelpunten en mogelijkheden voor herstel van terrestrische en amfibische fauna 

    Rapport nr. 2012/OBN160-RI, Directie Kennis en Innovatie, Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 

    Deze studie richt zich op het maken van een analyse van de belangrijkste knelpunten voor karakteristieke terrestrische en amfibische fauna in het rivierengebied en de mogelijkheden te verkennen voor het opheffen van deze knelpunten binnen de huidige randvoorwaarden van het Nederlandse rivierengebied. 

    Deze kennis vormt de basis voor de beheersadviezen die OBN geeft voor optimalisatie van herstel en behoud van de biodiversiteit in het rivierengebied. 

    Dit rapport beschrijft de resultaten van fase 1, waarin het accent ligt op de ontwikkeling van een conceptueel raamwerk en het inventariseren van beschikbare faunadata voor verdere analyse. 
      Niet openbaar
             

     
      Heijerman, Th., J. Noordijk & J.T. Smit, 2011 

    Zoektocht in Zuid-Nederlandse dennenbossen naar Monochamus en andere xylobionte kevers

    EIS2011-06, EIS-Nederland, 22 pp. + bijlagen 

    Boktorren van het genus Monochamus zijn vectoren voor het dennenhoutaaltje Bursaphelenchus xylophilus. Dit is een nematode die voornamelijk leeft in dennen en daar verantwoordelijk is voor de dennenverwelkingsziekte. De aanwezigheid van de nematode leidt tot het stagneren van het watertransport in de boom waardoor die kan sterven. 

    In opdracht van de Plantenziektenkundige Dienst (nu nieuwe Voedsel- en Warenautoriteit, nVWA) is in 2009 informatie over het geslacht Monochamus in Nederland bijeengebracht en is er een inventarisatie uitgevoerd in het duingebied tussen Schoorl en Bergen. In 2010 is een vervolgonderzoek uitgevoerd in de duinen van Noord-Holland en Zuid-Holland. Aangezien Monochamus-soorten ook in dennenbossen buiten het duingebied kunnen voorkomen, was het noodzakelijk om ook andere delen van Nederland te inventariseren. Dit rapport behandelt de inventarisatie van enkele dennenbossen in Noord-Brabant, Limburg en Wageningen op Monochamus-soorten en andere xylobionte soorten dat is uitgevoerd in 2011. 
      Downloaden
             

     
      Heijerman, Th., G. Keijl, K. van Bochove & V. Kalkman, 2011 

    Monochamus galloprovincialis in de Nederlandse duinbossen 

    EIS2010-05, EIS-Nederland, 17 pp. + bijlagen 

    Het dennenhoutaaltje Bursaphelenchus xylophilus is een nematode die voornamelijk leeft in dennen. De nematode is verantwoordelijk voor een ziekte die in het Engels de 'pine wilt desease' heet, vertaald de dennenverwelkingsziekte. De aanwezigheid van de nematode leidt tot het stagneren van het watertransport in de boom waardoor de boom sterft. De nematode verspreidt zich niet op eigen kracht maar via transport van hout (bomen), verpakkingshout (pallets) en schors (houtsnippers). Daarnaast verplaats deze nematode zich van boom van boom door mee te liften met kevers. De belangrijkste vectoren lijken op dit moment boktorren van het genus Monochamus. In opdracht van de Plantenziektenkundige Dienst is in 2009 informatie over het geslacht Monochamus in Nederland bijeengebracht en is er een inventarisatie uitgevoerd in het duingebied tussen Schoorl en Bergen (Noord-Holland). In 2010 is een vervolgonderzoek uitgevoerd in de duinen van Noord-Holland en Zuid-Holland. Tijdens het huidige onderzoek werden twaalf exemplaren gevangen op dezelfde locaties als in 2009. Op basis van deze inventarisatie lijkt het ons niet erg waarschijnlijk dat de soort zich nog op een tweede locatie in het duingebied van Noord- of Zuid-Holland heeft weten te vestigen. 
      Downloaden
             

     
      Koese, B., J.T. Smit, D. Tempelman & V.J. Kalkman, 2011 

    Urgent bedreigde typische ongewervelden in het NEM in 2011 

    EIS2011-04, EIS-Nederland, 17 pp. + bijlagen 

    In 2010 heeft de stuurgroep van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM) nieuwe meetdoelen vastgesteld voor de afzonderlijke dier- en plantgroepen. Het is de bedoeling dat, behalve van de soorten van de habitatrichtlijn, ook van de (potentiëel) urgent bedreigde typische soorten structureel een vinger aan de pols gehouden gaat worden. Voor habitatrichtlijnsoorten is verspreiding op 10*10 km-hokniveau, informatie over de landelijke trend en informatie over de trend per Natura2000-gebied gewenst. Voor de (potentieel) urgent bedreigde typische soorten, zoals geformuleerd in Epe et al. 2009, wordt beoogd om de verspreiding minimaal op 5*5 km-hok niveau compleet te hebben. 

    In deze rapportage worden de eerste resultaten van enkele groepen ongewervelden besproken, te weten het vliegend hert, de gestreepte waterroofkever, sprinkhanen en kokerjuffers. 
      Downloaden
             

     
      Koese, B. & N. Evers, 2011 

    A national inventory of invasive freshwater crayfish in the Netherlands in 2010 

    EIS2011-03, EIS-Nederland, 52 pp. 

    Ongeveer 200 vrijwilligers uit heel Nederland droegen in het najaar van 2010 bij aan een bijzonder inven­tarisatieproject: het verspreidingsonderzoek uitheemse rivierkreeften. Het doel van dit project was het in kaart brengen van de landelijke verspreiding van deze soortgroep. De gebruikte methode was weliswaar niet selectief voor uitheemse soorten rivierkreeften, maar omdat de enige inheemse kreeft (de Europese rivier­kreeft Astacus astacus) in Nederland vrijwel is uitgestorven, werden in praktijk alleen uitheemse rivierkreeften gevangen (naast de bijvangsten). Daarnaast is geprobeerd om de habitatvoorkeur te bepalen van een reeds lang gevestigde exoot, de gevlekte Amerikaanse rivierkreeft Orconectes limosus. Tenslotte is van recentere nieuwkomers (in het bijzonder de rode Amerikaanse rivierkreeft Procambarus clarkii) onderzocht of de soor­ten effect kunnen hebben op de kwalititeit en structuur van het ecosysteem. 
      Downloaden
             

     
      Koese, B., 2011 

    De geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft rond Kamerik en Kockengen in 2010 

    EIS2011-01, EIS-Nederland, 15 pp. 

    In een aantal watergangen in het beheergebied van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR) is de vegetatie de afgelopen tijd sterk teruggelopen. Watergangen die normaal gesproken de afvoer van water remmen door de aanwezigheid van (submerse) vegetatie, zijn dit jaar grotendeels open gebleven. Hierdoor is ongeveer 85% van het maaibestek in deelgebied OR04 (oostelijke groene hart regio) voor 2010 komen te vervallen. De opvallende decimering van de vegetatie is mogelijk het gevolg van de aanwezigheid van Amerikaanse rivierkreeften, de geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft (Orconectes virilis) in het bijzonder. HDSR heeft Stichting EIS verzocht om een korte quick-scan uit te voeren om de aanwezigheid van kreeften in het gebied te verifiëren. Met behulp van fuiken zijn een aantal sloottrajecten in de regio rond Kamerik, Kockengen en Woerdense Verlaat bemonsterd in augustus en november 2010. In dit rapport wordt verslag gedaan van de inventarisatie, aangevuld met gegevens die door vrijwilligers van Stichting EIS-Nederland verzameld zijn. 
      Downloaden
             

     
     

    Reemer, M. & R. Klein, 2010 

    Wilde bestuivers in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe 

    EIS2010-04, EIS-Nederland & Alterra, 23 pp. 

    In opdracht van het Ministerie van LNV voerden EIS-Nederland en Alterra in 2010 een onderzoek uit naar wilde bestuivende insecten in appel- en perenboomgaarden in de Betuwe tussen Zaltbommel en Echteld. Achterliggende onderzoeksvragen waren:

    1.    Welke bijen- en zweefvliegsoorten verzamelen stuifmeel op landbouwgewassen?

    2.    Op welke afstanden van hun (vermoedelijke) nestelplaatsen worden deze bijensoorten nog aangetroffen op landbouwgewassen?

    3.    Gebruiken deze soorten in dezelfde gebieden daarnaast andere pollenbronnen?


    Dit voorlopige rapport doet verslag van een onderzoek om de eerste twee vragen te beantwoorden. De derde vraag komt in een latere fase aan de orde. In 2012 werd een completer verslag van dit onderzoek gepubliceerd (zie hier boven).  
      Downloaden
             

     
      Noordijk, J., 2010 

    A risk analysis for fire ants in the Netherlands 

    EIS2010-03, EIS-Nederland 

    Geregeld worden brandmieren aangetroffen tijdens importinspecties. Solenopsis invictaS. geminata en S. richteri zijn notoire invasieve exoten die in grote delen van de wereld voor veel overlast zorgen. Dit was voor het Team Invasieve Exoten (van het Ministerie van EL&I) de aanleiding om een risicoanalyse voor brandmieren in Nederland uit te laten voeren. Deze moet inzicht geven in het aantal importen in Nederland, of ze zich hier kunnen vestigen, welke gevolgen eventuele vestigingen zullen hebben voor mens en de natuur, en op welke wijze ze eventueel bestreden kunnen worden. 

    In Nederland is het onwaarschijnlijk dat brandmieren zich buiten kunnen vestigen. Een in de literatuur beschikbare klimaatanalyse laat zien dat S. invicta zich niet kan voortplanten in Nederland, omdat het klimaat te koud is. Solenopsis geminata is nog meer een warmteminnende soort dan S. invicta, dus voor deze soort is het Nederlandse klimaat helemaal ongeschikt. Vestigingen van een nest in permanent verwarmde gebouwen is wel mogelijk en de mieren kunnen daar overlast veroorzaken. Dergelijke vestigingen kunnen gemakkelijk en met succes worden bestreden. Import van mierennesten moet echter wel streng in de gaten gehouden worden. Mieren zijn soms moeilijk op naam te brengen en er zijn vele potentiële invasieve mierensoorten. Een risicoanalyse gaat doorgaans uit van de onveranderlijkheid van een soort. Het blijft echter mogelijk dat een kleine verandering in gedrag of genetisch materiaal ervoor kan zorgen dat een exoot toch succesvol kan aanslaan in een nieuw leefgebied waarvan werd aangenomen dat het niet geschikt zou zijn.  
      Downloaden
             
        Koese, B., J.G.M. Cuppen, G. van Dijk & O. Vorst, 2010 

    Populatieschatting van de brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in Nederland 

    EIS2010-02, EIS-Nederland. 
      Niet openbaar
             

     
      Soes, D.M. & B. Koese, 2010 

    Invasive freshwater crayfish in the Netherlands: a preliminary risk analysis 

    EIS2010-01, EIS-Nederland. 

    Tien soorten kreeften zijn waargenomen in Nederland: één inheemse soort en negen invasieve soorten. Zes soorten hebben zich gevestigd (Turkse rivierkreeft Astacus leptodactylus, Californische rivierkreeftPacifastacus leniusculus, gevlekte Amerikaanse rivierkreeft Orconectes limosus, geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft Orconectes virilis, gestreepte Amerikaanse rivierkreeft Procambarus acutus en de rode Amerikaanse rivierkreeft Procambarus clarkii), de status van één soort (de marmerkreeft Procambarussp.) is onzeker en twee soorten (de steenkreeft Austropotamobius torrentium en de Australische roodklauwkreeft Cherax quadricarinatus) zijn slechts één maal waargenomen. Door de opmerkelijke opmars van een aantal soorten zijn er zorgen gerezen over de mogelijke gevolgen van de kreeften voor flora, fauna en infrastructuur. In deze studie is de waarschijnlijkheid van binnenkomst, vestiging en verspreiding van de verschillende soorten onderzocht. Daarbij is een inschatting gemaakt van de impact.  
      Downloaden
             

     
      Heijerman, Th., G.O. Keijl & V.J. Kalkman, 2009 

    Monochamus in Nederland: voorkomen en vangmethoden 

    EIS2009-08, EIS-Nederland. 

    Bursaphelenchus xylophilus (Steiner & Bührer, 1934), het dennenhoutaaltje, is een vermoedelijk van oorsprong Noord-Amerikaanse nematode die voornamelijk leeft in dennen (Pinus spec.). De aanwezigheid van het aaltje leidt tot het stagneren van het watertransport in de boom waardoor de boom sterft. Eenmaal aangetaste bomen zijn niet meer te redden en het tegengaan van verspreiding is dan ook de belangrijkste maatregel. De nematode is niet in staat om zichzelf van boom naar boom te verplaatsen en komt op andere bomen terecht door mee te liften met kevers. Zo ver bekend zijn boktorren van het geslacht Monochamus de belangrijkste vectoren. Het voorkomen van de invoer en verdere verspreiding van Monochamus-soorten is één van de belangrijkste maatregelen voor het voorkomen van uitbraken van het dennenhoutaaltje. In opdracht van de Plantenziektenkundige Dienst is in 2009 informatie over het geslacht Monochamus in Nederland bijeengebracht en is er een inventarisatie uitgevoerd op de enige Nederlandse locatie waarvan een populatie van een Monochamus-soort bekend is.  
      Downloaden
             

     
      Roos, M. & M. Reemer, 2009 

    De moshommel Bombus muscorum in Zuid-Holland 

    EIS2009-05, EIS-Nederland. 

    In 2007 is het Leefgebiedenbeleid van het Ministerie van LNV van start gegaan. Met dit beleid streeft men naar de actieve bescherming van plant- en diersoorten binnen de samenhang van hun gemeenschappelijke leefgebied. Per Leefgebied bestaat een 'actielijst' van bedreigde soorten die goed herkenbaar zijn en een signaalfunctie hebben voor meer soorten in het Leefgebied. Op deze actielijsten staan enkele soorten waarover onvoldoende kennis beschikbaar is om direct tot uitvoer van maatregelen over te kunnen gaan. Eén van die soorten is de moshommel. De moshommel staat als bedreigd op de Nederlandse Rode Lijst. In het Leefgebiedenbeleid is de moshommel opgenomen als aandachtsoort voor de Leefgebieden Kustgebied en Agrarisch landschap. De soort is sterk achteruitgegaan in Nederland, zonder dat precies duidelijk is hoe dat komt. De Provincie Zuid-Holland maakte het mogelijk om in enkele Zuid-Hollandse populaties nader onderzoek te doen, om zo meer zicht te krijgen op de eisen die de soort aan zijn omgeving stelt. Dit rapport doet verslag van dit onderzoek. 
      Downloaden
             

     
      Koese, B. & J.G.M. Cuppen, 2009 

    De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Zuid-Friesland: verspreidingsonderzoek 2009 

    EIS2009-04, EIS-Nederland. 

    In het kader van het project “Inhaalslag Verspreidingsgegevens Ongewervelden” in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) doet Stichting EIS sinds een aantal jaar onderzoek naar de verspreiding van de beschermde gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus. Het doel van het verspreidingsonderzoek in 2009 is het completeren van de verspreidingskennis van de gestreepte waterroofkever in uurhokken (5x5 kmhokken) die niet eerder onderzocht waren, maar die wel gelegen zijn binnen het gebied dat door Cuppen et al. (2007) is aangeduid als 'mogelijk areaal'. In totaal zijn negen uurhokken in Zuid-Friesland onderzocht, waarbij per uurhok twee kmhokken geselecteerd zijn op basis van ‘expert judgement’, zodat in totaal 18 kmhokken bemonsterd zijn. De gestreepte waterroofkever werd in één kmhok aangetroffen, langs een woonwijk in het noorden van Joure. Op nationale schaal is de soort nu bekend uit 90 kmhokken, 34 uurhokken en 18 10x10 kmhokken.  
      Downloaden
             

     
      Loon, A.J. van, 2009 

    Risicoanalyse van de plaagmier Lasius neglectus 

    EIS2009-03, EIS-Nederland. 

    De plaagmier Lasius neglectus van Loon, Boomsma & Andrásfalvy, 1990 werd in de vroege jaren 1970 ontdekt en beschreven van Boedapest (Hongarije). De mier is inmiddels op een groot aantal plekken in Europa en Voor-Azië gevonden en gedraagt zich soms invasief. Uit Europa worden jaarlijks nieuwe vindplaatsen bekend, maar uit Nederland was de soort nog niet bekend. Lasius neglectus kan overlast bezorgen in de stedelijke omgeving en ook invloed hebben op de lokale biodiversiteit. Dit was aanleiding voor Team Invasieve Exoten om aan EIS-Nederland de opdracht te verstrekken een risicoanalyse op te stellen voor de plaagmier. Het onderzoek leverde een verrassend resultaat op: L. neglectus blijkt al decennialang aanwezig in ten minste vijf gemeenten in Nederland, met de eerste melding al in 1978. De determinaties worden ondersteund door DNA-analyses. 
      Niet openbaar
             

     
      Loonstra, A.J., M. Reemer, F. van der Meer & J. Smit, 2008 

    OBN-inventarisaties van bijen in Buurserzand, Kampina, Sprengenberg, Velhorst en Witte Veen 

    EIS2008-10, EIS-Nederland. 

    Op initiatief van de Vereniging Natuurmonumenten heeft Stichting EIS-Nederland in 2008 de bijenfauna geïnventariseerd van vijf terreinen (zie onder). Speciale aandacht ging hierbij uit naar terreindelen waar in het kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur (OBN) maatregelen getroffen zijn of zullen worden om verzuring, vermesting en verdroging tegen te gaan. Elk gebied is minimaal drie keer bezocht. Per gebied wordt de aangetroffen bijenfauna besproken en waar mogelijk vergeleken met gegevens uit eerdere jaren. Ook worden er aanbevelingen gegeven voor beheer ten gunste van de bijenfauna.  
      Downloaden
             

     
      Reemer, R., R. Beringen & W. van der Slikke, 2008 

    De knautiabij: kroon op de beemdkroon. Beheeradviezen voor bloemrijke graslanden in het Heuvelland 

    EIS2008-09, EIS-Nederland. 

    Sinds 2007 maakt de knautiabij (Andrena hattorfiana) deel uit van de lijsten van aandachtsoorten die zijn opgesteld in het kader van het Leefgebiedenbeleid van het Ministerie van LNV. De knautiabij is aangewezen als aandachtsoort voor het Leefgebied Heuvelland. Door de sterke binding van deze bij met beemdkroon (Knautia arvensis) is het in het Heuvelland een kenmerkende soort voor bloemrijke graslanden. Deze graslanden staan in het Heuvelland sterk onder druk als gevolg van verruiging en ongunstig beheer. Met name schrale hooilanden en lijnvormige elementen als bermen, akker- en bosranden zijn in kwaliteit sterk achteruitgegaan. Deze gebieden worden vaak niet als natuurgebied beheerd en vallen door hun kleinschalige karakter buiten de Ecologische Hoofdstructuur. Dit rapport geeft beheeradviezen voor deze landschapselementen in het Leefgebied Heuvelland, met de knautiabij als vlaggenschip.  
      Downloaden
             

     
      Koese, B., E.P. de Boer, J.G.M. Cuppen, J. Schut & J. Tienstra, 2008 

    De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Zuidoost-Friesland: inhaalslag 2008 

    EIS2008-11, EIS-Nederland. 

    In het kader van het project “Inhaalslag Verspreidingsgegevens Ongewervelden” in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) doet Stichting-EIS sinds een aantal jaar onderzoek naar de verspreiding van de beschermde Gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus. Om dit onderzoek efficiënt en doelgericht te kunnen uitvoeren is een model ontwikkeld dat de kans op voorkomen van de soort in een bepaald kilometerhok voorspelt op basis van indicatieve planten, gegevens over het electrisch geleidingsvermogen (EGV) en de aanwezigheid van laagveen. De eerste versie van dit model bleek de aanwezigheid van de soort redelijk goed te kunnen voorspellen in gebieden waaruit zowel flora- als EGV-gegevens bekend waren. Gebieden zonder vegetatiegegegevens waren tot dusver niet onderzocht. Het doel van deze inhaalslag was om de betrouwbaarheid te toetsen van de kansberekeningen zonder vegetatiegegevens volgens het tweede, aangepaste verspreidingsmodel uit 2007. 
      Niet openbaar
             

     
      Reemer, M., J.G.M. Cuppen, G. van Dijk, B. Koese & O. Vorst, 2008 

    De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in Nederland 

    EIS2008-08, EIS-Nederland.  

    De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus is internationaal beschermd via de Habitatrichtlijn. In Nederland was de soort sinds 1967 niet meer gevonden, totdat hij in 2005 werd herontdekt in Zuidwest-Drenthe. Een verkennend onderzoek in het betreffende gebied in 2006 leerde dat de soort er in minstens vier verschillende vennen voorkomt. In 2006 en 2007 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Ministerie van LNV een landelijk vervolgonderzoek uitgevoerd naar de Nederlandse verspreiding van de brede geelgerande waterroofkever. Tijdens een verkenningsronde in het voorjaar van 2007 zijn in de wijde omgeving van de bekende vindplaatsen 36 vennen geselecteerd die op basis van hun morfologie en vegetatie mogelijk geschikt leken voor de soort. In aanvulling hierop zijn 13 vennen geselecteerd op historische vindplaatsen elders in Nederland. De totale selectie van 49 vennen is onderzocht in de nazomer van 2007 en het voorjaar van 2008. 

    In geen van de onderzochte vennen is de brede geelgerande waterroofkever aangetroffen. De Nederlandse populatie van de brede geelgerande waterroofkever lijkt geheel beperkt te zijn tot de omgeving van Uffelte en het Dwingelderveld in Zuidwest-Drenthe. In deze gebieden liggen nog vele vennen die niet onderzocht zijn, maar die mogelijk wel geschikt zijn als biotoop voor deze waterkever. Momenteel is niet duidelijk in welke vennen de soort nog meer voorkomt en hoe groot de populaties zijn. Ook is niet duidelijk wat de biotoopeisen van de soort zijn. Om monitoring aan de soort te kunnen uitvoeren en om de soort in Nederland effectief te kunnen beschermen, is beter onderzoek naar zijn voorkomen in Zuidwest-Drenthe noodzakelijk. Ook is het nodig om de soort op te nemen in de aanwijzingsbesluiten voor deze gebieden in het kader van Natura 2000. 
      Niet openbaar
             

     
     

    Smit, J.T., 2008 

    Vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg 

    EIS2008-05,  EIS-Nederland. 

    In 2008 heeft EIS-Nederland in opdracht van de Gegevensautoriteit Natuur van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar het voorkomen van het vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg. Aanleiding voor dit onderzoek was een waarneming uit 2007 gecombineerd met het feit dat er uit deze omgeving reeds enkele waarnemingen bekend waren uit de periode 1801-1995. De focus van het onderzoek lag duidelijk op het potentiële leefgebied Sint Odiliënberg, maar uitgangspunt bij dit onderzoek was een aanzet voor een complete actualisatie van de verspreiding op het niveau van 10x10 kilometer in de periode 2007-2012 en tevens het actualiseren van het verspreidingsbeeld op 1x1 kilometerhokniveau als voorbereiding op de te ontwikkelen kansenkaarten. 

    Uit de omgeving van Sint Odiliënberg zijn twee betrouwbare waarnemingen binnengekomen, een mannetje op het terrein van de Clauscentrale in Maasbracht en een mannetje van de Meinweg, nabij het Maharishi Mahesh klooster. Op basis van deze beide vondsten, samen met die uit 2007 en de beoordeling van de verschillende stukken bos in deze omgeving moet aangenomen worden dat deze omgeving een actueel leefgebied vormt voor het vliegend hert. Hiermee wordt het aantal verspreidingsgebieden uitgebreid naar 5. Er dient echter wel opgemerkt te worden dat het vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg vermoedelijk erg zeldzaam is en slechts enkele verspreide en geïsoleerde populaties heeft, vergelijkbaar met het voormalige(?) verspreidingsgebied de Utrechtse Heuvelrug.  


      Downloaden
             

     
      Kalkman, V.J., 2008 

    De soorten van het leefgebiedenbeleid 

    EIS2008-04, EIS-Nederland. 

    In 2007 is het nieuwe soortenbeleid van start gegaan. Dit zogenoemde leefgebiedenbeleid richt zich meer dan voorheen op groepen van soorten die een gezamenlijk biotoop delen. Daarnaast wordt meer integratie in andere beleidsterreinen, plannen en maatregelen gezocht en wordt gepoogd meer partners, zoals provincies, terreinbeherende organisaties, waterschappen en het bedrijfsleven, te betrekken. 

    Bij het nieuwe beleid hoort ook een nieuwe lijst met soorten waarop het beleid is gericht. Deze lijst is door LNV vastgesteld en bestaat vooral uit soorten van de Habitatrichtlijn en soorten die op de Nederlandse Rode lijsten staan. Uit deze laatste categorie zijn voornamelijk soorten gekozen die als bedreigd of sterk bedreigd op de Rode lijst staan. Niet alle soorten uit deze categorieen konden worden opgenomen. Van enkele grote groepen zoals bijen en paddestoelen is een selectie gemaakt waarbij vooral soorten zijn gekozen die goed herkenbaar zijn en een signaalfunctie hebben voor meerdere soorten van de groep. 

    Een deel van de dier- en plantengroepen die in het leefgebiedenbeleid zijn opgenomen speelden tot nu geen belangrijke rol in het Nederlandse natuurbeleid. Deze groepen zijn vaak relatief onbekend en kennis over verspreiding en beheer is vaak moeilijk te vinden. Het voorliggende rapport is opgesteld met als doel de kennis over deze soorten te ontsluiten en voor iedereen beschikbaar te maken.   
      Downloaden
             

     
      Reemer, M., P. de Boer, F. van der Meer, T. Peeters & J. Smit, 2008 

    OBN-inventarisaties van bijen, graafwespen en sprinkhanen in terreinen van Natuurmonumenten 

    EIS2008-01, EIS-Nederland. 

    Op initiatief van de Vereniging Natuurmonumenten heeft Stichting EIS-Nederland in 2007 inventarisaties uitgevoerd van bijen, graafwespen en sprinkhanen in 12 gebieden. Speciale aandacht gaat hierbij uit naar de 'OBN-plangebieden': terreindelen waar in het kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur maatregelen getroffen worden om verzuring, vermesting en verdroging tegen te gaan. Per gebied wordt de aangetroffen fauna besproken en waar mogelijk vergeleken met beschikbare gegevens uit eerdere jaren. Er wordt geprobeerd een inschatting te maken van de (te verwachten) effecten van de geplande OBN-maatregelen op de onderzochte insectenfauna. 
      Downloaden
             

     
      Smit, J.T. & R.F.M. Krekels, 2007 

    Het vliegend hert in de gemeente Ede 

    EIS2007-09, EIS-Nederland. 

    Het vliegend hert is een beschermde keversoort met een lange ontwikkelingsduur tot volwassen insect, minimaal 4 tot zo’n 8 jaar, en een beperkte verspreidingscapaciteit. Deze beide facetten maken haar tot een kwetsbare soort. Daar komt bij dat de weinige vindplaatsen veelal geïsoleerd liggen waardoor de soort extra kwetsbaar is. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van het vliegend hert in Nederland is de afgelopen decennia teruggedrongen tot vier kerngebieden. Twee daarvan liggen in ieder geval deels in de provincie Gelderland, waarmee deze provincie een centrale rol in het behoud van deze soort in Nederland inneemt. De verspreiding binnen de Gelderse kerngebieden laat zien dat de huidige populaties verspreid en tamelijk geïsoleerd liggen. Het doel van het voorliggende rapport is het duurzaam behouden van de populaties in het huidige leefgebied en het zoveel mogelijk onderling verbinden van de afzonderlijke populaties. 
      Downloaden
             

     
      Smit, J.T., 2007 

    Actuele en potentiele verspreiding van het vliegend hert in Nederland 

    EIS2007-08, EIS-Nederland. 

    In 2007 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertise centrum van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding van het vliegend hert. De focus bij deze inventarisatie lag op het in beeld brengen van de verspreiding op een schaal van 10x10 kilometer. Deze gegevens zijn van belang voor het bepalen van de range van de soorten van de Habitatrichtlijn ten behoeve van toekomstige rapportages van LNV over de staat van instandhouding aan de EU. De focus van het onderzoek in 2007 lag nadrukkelijk op drie gebieden waar ooit waarnemingen zijn gedaan (betrouwbaar of onduidelijk) en waarvan onduidelijk is of er zich populaties van het vliegend hert bevinden: Holterberg, Utrechtse Heuvelrug en Vriezeveen. 

    Uit de drie focus gebieden zijn geen aanvullende waarnemingen binnengekomen, ook kon middels veldwerk de aanwezigheid niet vastgesteld worden. Drie van de betrouwbare waarnemingen vallen op door de afgelegen vindplaatsen: Hilversum, Mijdrecht en Sint Odiliënberg. Van de eerste twee waarnemingen wordt aangenomen dat het gaat om versleepte exemplaren. Bij Sint Odiliënberg zijn er echter aanwijzingen dat er mogelijk een populatie aanwezig is in de omgeving, hetzij in Nederland, dan wel in het aangrenzende bos in Duitsland. Naar aanleiding van de enorme hoeveelheid waarnemingen van dit jaar verandert het actuele verspreidingsgebied niet. Als potentieel verspreidingsgebied worden de Holterberg, de Utrechtse Heuvelrug en, op basis van de waarneming van 2007 gecombineerd met de reeds bestaande informatie uit die omgeving, Sint Odiliënberg beschouwd. Vriezeveen wordt mede gezien de biotoop en het uitblijven van nieuwe waarnemingen niet als potentieel leefgebied van het vliegend hert beschouwd. 
      Downloaden
             

     
      Cuppen, J.G.M., O. Vorst, B. Koese & H. Sierdsema, 2007 

    De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland: inhaalslag 2006/2007 

    EIS2007-06, EIS-Nederland.  

    In 2004 en 2005 zijn alle vindplaatsen van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus uit de periode 1980-2000 onderzocht. Op basis van die resultaten is toen een voorspelling gedaan over het potentiële verspreidingsgebied van deze beschermde keversoort in Nederland. Hieruit bleek dat er 141 kilometerhokken waren waarin de kans op vóórkomen van G. bilineatus op minimaal 70% werd geschat. Het huidige rapport doet verslag van een inventarisatie van dat potentiële verspreidingsgebied, die in 2006 en 2007 werd uitgevoerd door Stichting EIS-Nederland.  
      Downloaden
             

     
      Boesveld, A. & V. Kalkman, 2007 

    Verspreiding en habitat van de zeggekorfslak Vertigo moulinsiana in Zuid-Holland 

    EIS2007-04, EIS-Nederland. 

    In 2005 werd onverwachts de zeggekorfslak op twee plaatsen in Zuid-Holland aangetroffen. De zeggekorfslak staat op de Habitatrichtlijn en geniet wettelijke bescherming. Om hieraan invulling te kunnen geven is het voor de provincie Zuid-Holland van belang om goede informatie over de verspreiding, biotoopkeuze en beheer van deze soort te hebben. In 2006 heeft de provincie daarom aan EIS-Nederland de opdracht gegeven om het voorkomen van de soort in de provincie in kaart te brengen. 

    Tijdens het in 2006 uitgevoerde veldwerk is V. moulinsiana in totaal in negen (deel)gebieden aangetroffen: Nieuwkoopse plassen, Kagerplassen, Braassemermeer en Wijde Aa, Rotte, Hennipsloot en Lange Vaart, Vlietlanden, Kinderdijk, Groote- of Achterwaterschap en De Alblas. Met uitzondering van de Nieuwkoopse plassen waar slechts één populatie werd gevonden, werden in al deze gebieden meerdere of zelfs vele populaties aangetroffen. Vooral in de Hooge Boezem van de Overwaard bij Kinderdijk is de soort erg talrijk. Naar schatting kwamen langs een traject van circa 100 meter tienduizenden zeggekorfslakken voor. De dichtheden lopen hier op tot circa 500 exemplaren per vierkante meter. Ook bij het Norremeer in het Kagerplassengebied werden plaatselijk zulke dichtheden geschat. Bij Kinderdijk strekt het leefgebied van V. moulinsiana zich uit langs een groot deel van de boezem de Groote of Achterwaterschap. Vanaf Kinderdijk tot aan het plaatsje Donk, een afstand van ca 11 km komt de soort voor. 
      Downloaden
             

     
     

    Reemer, M. & J.T. Smit, 2007 

    Ongewervelde dieren van de Biesbosch 

    EIS2007-03, EIS-Nederland. 

    In de loop der jaren hebben natuurliefhebbers vele gegevens verzameld over de ongewervelde dieren van de Biesbosch. Deze gegevens zijn opgeslagen in de databanken van Stichting EIS-Nederland en gelieerde organisaties. Dit rapport geeft een overzicht van de gegevens die van de volgende ongewervelde diergroepen beschikbaar zijn: bijen, loopkevers, mollusken, mieren, sprinkhanen, vlinders, wespen en zweefvliegen. Per diergroep wordt aangegeven voor welke soorten de Biesbosch van groot belang is voor de Nederlandse verspreiding. Aan de hand hiervan wordt bepaald welke groepen en soorten aandacht zouden moeten krijgen bij toekomstige inventarsaties, monitoring en beheersmaatregelen. Niet elke groep blijkt even goed geïnventariseerd in de Biesbosch. Ook bevatten niet alle groepen soorten waarvoor de Biesbosch van groot belang is. Onder de bijen, mollusken en vlinders komen diverse soorten in het gebied voor die voor een groot deel van hun Nederlandse verspreiding op de Biesbosch aangewezen zijn. Deze groepen verdienen daarom zeker extra aandacht. Overige groepen die mogelijk interessante soorten herbergen, maar nog onvoldoende bekend zijn, zijn loopkevers, wespen en zweefvliegen. Onder de mieren en sprinkhanen bevinden zich geen bijzonderheden. 


      Downloaden
             

     
      Nieuwenhuijsen, H., M. Reemer, Th. Peeters, J. Smit & A. van Eck, 2007 

    OBN-monitoring van bijen in gebieden van Natuurmonumenten (Hymenoptera, Apidae s.l.) 

    EIS2007-02, 

    Het Overlevingsplan Bos en Natuur (OBN) is ontwikkeld door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit om de effecten van verzuring, vermesting en verdroging in de Nederlandse natuur te verminderen. Op initiatief van Natuurmonumenten zijn in 2006 voor het eerst enkele inventarisaties van bijen uitgevoerd in het kader van het OBN. Dit gebeurde in vijf gebieden: Leggelderveld, Loonse en Drunense Duinen, Oldenaller: Heihoef, Steenbergerveld en Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Per terrein wordt de aangetroffen bijenfauna besproken en waar mogelijk vergeleken met gegevens uit eerdere jaren. Kort wordt ingegaan op de relatie tussen de bijenfauna en het beheer van het terrein, met name de geplande OBN-ingrepen.   
      Downloaden
             

     
      Smit, J.T., M. Reemer & B. Aukema, 2007 

    Verspreiding en fenologie van de wants Nysius huttoni in Nederland (Heteroptera: Lygaeidae)

    EIS2007-01, 

    In opdracht van de Plantenziektenkundige Dienst heeft EIS-Nederland van 14 april tot en met 26 oktober 2006 een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding en populatiekarakteristieken van de wants Nysius huttoni White. Deze soort komt oorspronkelijk voor in Nieuw-Zeeland en is in 2002 voor het eerst in Nederland en België waargenomen. Vermoedelijk is hij via de haven van Antwerpen in Europa terechtgekomen. In Nieuw-Zeeland staat de soort bekend als een schadeverwekker bij tarwe en koolzaad. De Engelse naam is ‘the New Zealand wheat bug’, oftewel de Nieuw-Zeelandse tarwewants. De wantsen voeden zich met de sappen uit de tarwezaden, waarbij een enzym wordt afgescheiden dat in de plant aanwezig blijft. Bij verwerking van de tarwe tot deeg breekt het enzym de gluten af, waardoor het deeg slap en plakkerig wordt en het brood slecht van kwaliteit. 

    Het in Nederland, en deels in België, uitgevoerde onderzoek had tot doel het verspreidingsgebied in kaart te brengen, evenals het beschrijven van de populatiekarakteristieken en eventuele schade aan landbouwgewassen. Het onderzoek bestond uit een inventarisatie en een monitoring van enkele grote populaties. 
      Downloaden
             
        Kalkman, V. & R. Kleukers, 2006 

    Quickscan boekenserie Nederlandse Fauna 

    EIS2006-07.  
       
             

     
      Cuppen, J.G.M. , G. van Dijk, B. Koese & O. Vorst, 2006 

    De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in Zuidwest-Drenthe 

    EIS2006-06,  EIS-Nederland.

    De verspreiding en de biotoop van de brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in wateren, voornamelijk vennen, in Zuidwest-Drenthe is in 2006 onderzocht. Aanleiding voor dit onderzoek was de vondst van twee mannetjes van deze soort in het najaar van 2005 in een ven in de omgeving van Uffelte. Gedurende het onderzoek in 2006 in de maand september werden in 19 vennen en één middenloop van een laaglandbeek gedurende vier aaneensluitende nachten series met vallen opgesteld in ondiep water (30-60 cm). Op elke locatie werd verder een vegetatieopname gemaakt en een watermonster genomen. 

    Dytiscus latissimus is aangetroffen in vier vennen. Op basis van dit onderzoek kan niet met 100% zekerheid gesteld worden dat D. latissimus in de overige onderzochte vennen afwezig is. Een groter aantal series vallen per ven dan wel een langere bemonsteringsperiode is hiervoor noodzakelijk. Ook voor het schatten of berekenen van een betrouwbare populatiegrootte van D. latissimus in vennen waar de soort is aangetoond, is een ruimere inzet van middelen noodzakelijk. Het rapport besluit met enkele overwegingen en aanbevelingen met betrekking tot toekomstig onderzoek naar Dytiscus latissimus in Nederland.  
      Niet openbaar
             

     
     

    Smit, J.T., 2006 

    Vliegend hert in de omgeving Mander, Twente 

    EIS2006-05, EIS-Nederland.

    In 2006 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertise centrum van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding van het vliegend hert in de omgeving Mander, Twente. Dit betrof een inhaalslag verspreidingsonderzoek in het kader van het Amendement van der Ham. Veel media aandacht in de vorm van gepubliceerde oproepjes, verspreide posters en twee radiointerviews hebben er voor gezorgd dat er dit jaar 44 betrouwbare waarnemingen zijn binnengekomen uit de omgeving Mander. Dit is ruim 22% van het totaal aantal waarnemingen uit 2006. Dit is een erg groot aandeel voor een gebied van die geringe grootte. 

    Naast deze betrouwbare waarnemingen en voortplantingspopulaties zijn er ook enkele oncontroleerbare waarnemingen binnengekomen die aandacht verdienen. Twee omdat ze gedaan zijn in Nijverdal, aan de rand van de Holterberg waar respectievelijk in 1988 en 2002 een betrouwbare waarneming is gedaan van het vliegend hert. En in Vriezeveen zijn drie afzonderlijke waarnemingen binnengekomen, waarvan geen duidelijk bewijs geleverd kon worden, maar waar gezien de concentratie mogelijk toch sprake is van een populatie.  


      Downloaden
             

     
     

    Reemer, M. & R. Krekels, 2006 

    Beschermingsplan moerassprinkhaan & zompsprinkhaan in Gelderland 

    EIS2006-04, EIS-Nederland & Natuurbalans Limes-Divergens, Leiden & Nijmegen, 

    De Provincie Gelderland is zeer belangrijk voor de Nederlandse sprinkhanenfauna: van de 18 soorten van de Rode Lijst zijn er 15 uit deze provincie bekend. De Provincie Gelderland is zich bewust van de verantwoordelijkheid die zij heeft voor haar sprinkhanenfauna. Dit blijkt uit het eerder verschenen beschermingsplan voor de zadelsprinkhaan en de kleine wrattenbijter, dat eveneens in opdracht van de Provincie is opgesteld. Voor het opstellen van het Beschermingsplan moerassprinkhaan & zompsprinkhaan zijn allereerst alle recente vindplaatsen van de moeras- en zompsprinkhaan bezocht om de huidige status vast te stellen. Vervolgens zijn de knelpunten en mogelijkheden in het beheer verkend. Er is contact gezocht met de beheerders van de betreffende natuurterreinen, om zo tot maatregelen te komen die ook bij de betrokkenen op draagvlak kunnen rekenen. 

    Op acht van de 12 locaties waar de moerassprinkhaan sinds 1980 is gevonden, kon de soort in 2005 niet worden teruggevonden. Uiteindelijk resteren vier plekken in Gelderland waarvan met zekerheid nog populaties bekend zijn. De zompsprinkhaan was buiten de concentratie van populaties in de oostelijke Achterhoek sinds 1980 op vijf locaties in Gelderland gevonden. Van deze vijf vindplaatsen bleken er drie betrekking te hebben op nog bestaande populaties. Bovendien is er nog een voorheen onbekende populatie ontdekt. Daarmee komt het aantal populaties buiten de oostelijke Achterhoek op vier. De populaties van beide soorten liggen geïsoleerd, dus de beheerders van de betreffende terreinen worden aangemoedigd om in hun beheer rekening te houden met deze kwetsbare soort. In dit beschermingsplan zijn dan ook algemene aanbevelingen per soort gegeven en tevens is het beheer specifiek per deelgebied vermeld. 


      Downloaden
             
       

    Boesveld, A. & V. Kalkman, 2006 

    Inventarisatie van de Westenschouwense Inlaag op het voorkomen van de Nauwe korfslak Vertigo angustior 


    EIS2006-03.   
      Niet openbaar
             

     
      EIS-Nederland, De Vlinderstichting & Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, 2006. 

    Waarnemingenverslag 2006 (dagvlinders, nachtvlinders en libellen) 

    EIS2006-02

    Het waarnemingenverslag van 2006 is dunner dan afgelopen jaren gebruikelijk is geweest. Dit komt niet doordat er minder gezien is. In tegendeel zelfs, afgelopen jaar zijn er weer zeer veel waarnemingen van vlinders en libellen aangeleverd. De reden voor het dunnere verslag is dat een groot deel van de verspreidingskaartjes op internet te vinden is. In het papieren waarnemingenverslag wordt voortaan alleen een aantal soorten behandeld die het opmerkelijk goed of slecht doen en daarom extra aandacht verdienen. 
      Niet openbaar
             

     
     

    Smit, J.T. & R. Krekels, 2006 

    Vliegend hert in Limburg, actieplan 2006-2010 

    EIS2006-01, EIS-Nederland & Natuurbalans Limes-Divergens, Leiden & Nijmegen

    Het vliegend hert is een beschermde keversoort met een lange ontwikkelingsduur tot volwassen insect, minimaal 4 tot zo’n 8 jaar, en een beperkte verspreidingcapaciteit. Deze beide facetten maken haar tot een kwetsbare soort. Daar komt bij dat de weinige vindplaatsen veelal geïsoleerd voorkomen in Limburg waardoor de soort extra kwetsbaar is. Het oorspronkelijke verspreidingsgebied van het vliegend hert in Nederland is de afgelopen decennia teruggedrongen tot vier kerngebieden. Twee hiervan liggen in Limburg, waarmee deze provincie een centrale rol voor het behoud van deze soort in Nederland inneemt. De verspreiding binnen de Limburgse kerngebieden laat zien dat de huidige populaties verspreid en tamelijk geïsoleerd liggen. 

    Het doel van het voorliggende actieplan is het duurzaam behouden van de huidige populaties en het zoveel mogelijk onderling verbinden van de afzonderlijke populaties. Veel populaties in Zuid-Limburg zijn te vinden in holle wegen, daarnaast bevinden ze zich ook in bosranden, houtwallen en zelfs tuinen. De populaties van een twaalftal deelgebieden, verdeeld over 3 prioriteitscategorieën, worden beschreven waarbij de bedreigingen en de gewenste maatregelen worden geformuleerd. Met dit actieplan wordt de basis gelegd voor de bescherming en het behoud van het vliegend hert in de provincie Limburg. Het is aannemelijk dat daarmee het vliegend hert in de provincie Limburg wordt veiliggesteld. Het juiste beheer van holle wegen en natuurgebieden zal dankzij de verschillende beherende instanties vorm moeten krijgen. Gezien de verspreiding van het vliegend hert zal de uitvoering over de grenzen van de formeel aangewezen natuurgebieden heen moeten reiken.Voorlichting aan beheerders én particulieren zal de uitvoering van de in het actieplan voorgestelde maatregelen zeer ten goede komen. 


      Downloaden
             

     
      Boesveld, A., 2005 

    Inventarisatie van de landslakken van Zuid-Holland 

    EIS2005-13, EIS-Nederland.

    In Nederland komen ruim 400 soorten weekdieren voor, waarvan er ruim 100 tot de landslakken behoren. Landslakken is een praktische verzamelnaam voor alle slakken met een voornamelijk terrestrische levenswijze. In Nederland komen twee landslakken voor die op de Habitatrichtlijn genoemd staan. Hoewel deze een strenge wettelijke bescherming genieten is de kennis over de verspreiding van deze soorten beperkt. Dit levert bij de uitvoering van het natuurbeleid vaak problemen op. Om hierin verandering te brengen is de landslakkenfauna van de provincie Zuid-Holland in 2004 en 2005 in kaart gebracht. Hierdoor is het voortaan mogelijk om bij het vaststellen en uitvoeren van het beleid rekening te houden met de twee soorten van de Habitatrichtlijn die in Zuid-Holland voorkomen (Vertigo angustior enV. moulinsiana). Naast aandacht voor de soorten van de Habitatrichtlijn is ook veel aandacht uitgegaan naar de soorten van de Rode-Lijst. 
      Downloaden
             

     
      Reemer, M., F. van der Meer & A. Neve, 2005 

    De roodrandzandbij Andrena rosae in de Zuid-Hollandse Biebosch 

    EIS2005-12,  EIS-Nederland.

    De roodrandzandbij Andrena rosae is gedurende de 20e eeuw sterk achteruitgegaan in Nederland. Hierdoor staat de soort op de Rode Lijst van bedreigde bijen in de categorie 'ernstig bedreigd'. De enige resterende bekende populatie bevindt zich in de Biesbosch. In 2005 is de roodrandzandbij in het Zuid-Hollandse deel van de Biesbosch in kaart gebracht, om te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om deze laatste populatie veilig te stellen. Het onderzoek werd uitgevoerd door EIS-Nederland in opdracht van de Provincie Zuid-Holland. Zowel in het voorjaar als in de zomer zijn enkele veldbezoeken aan de Zuid-Hollandse Biesbosch uitgevoerd. 

    Gezien de eisen die de roodrandzandbij - voor zover nu bekend - aan zijn omgeving stelt, is het moeilijk te begrijpen waarom deze bij landelijk zo sterk achteruit is gegaan, terwijl hij in de Zuid-Hollandse Biesbosch zo talrijk aanwezig is. De dijken waar de soort in nestelt zijn op veel meer plaatsen in Nederland aanwezig en hetzelfde geldt voor de wilgen en schermbloemen waar de vrouwtjes stuifmeel verzamelen. Ondanks deze onduidelijkheid is het de moeite waard om te proberen deze ernstig bedreigde soort te beschermen. Maatregelen die hierbij van nut kunnen zijn worden in dit rapport aangegeven.  
      Downloaden
             

     
      Cuppen, J.G.M. & B. Koese, 2005 

    De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland: een eerste inhaalslag 

    EIS2005-11,  EIS-Nederland.

    De huidige verspreiding en de biotoop van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Nederland zijn in 2004 en 2005 onderzocht. Uitgangspunt vormden de waarnemingen van deze soort in het bestand van EIS-Nederland sinds 1980 in 16 5x5-kilometerhokken, waarvan met voldoende zekerheid kon worden aangenomen dat deze betrouwbaar waren. In 12 van deze 16 hokken werd G. bilineatus teruggevonden. In slechts in één hok, waar G. bilineatus waarschijnlijk nog wel voorkomt, de soort niet teruggevonden. Daarnaast is G. bilineatus in drie 'nieuwe' hokken aangetroffen en is een voorheen als onbetrouwbaar in het EIS-bestand opgenomen waarneming alsnog betrouwbaar bevonden door controle van het betreffende dier door een expert. 

    Tevens werd op basis van gegevens over het electrisch geleidingsvermogen (EGV) van het water en de aquatische vegetatie een voorspellend model gemaakt voor de verspreiding van de gestreepte waterroofkever in Nederland. Met de uitkomsten van dit model is een kaart vervaardigd, waarop per kilometerhok is af te lezen hoe groot de kans is dat de soort er voorkomt. Dit levert 141 kilometerhokken op met een kans van 70% of meer op het voorkomen van de gestreepte waterroofkever. Deze selectie van hokken levert een kaartbeeld op dat aansluit bij de verwachting van het landelijke voorkomen op basis van 'expert judgement'. Daarom is deze selectie gebruikt in het uiteindelijke voorstel voor een landelijke inventarisatie van de gestreepte waterroofkever. Aan dit onderzoeksvoorstel zijn nog enkele kansrijke vennen op zandgrond toegevoegd. 
      Downloaden
             

     
     

    Smit, J.T., 2005 

    Vliegend hert in het Rijk van Nijmegen 

    EIS2005-10,  EIS-Nederland.

    In 2005 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertise centrum van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding van het vliegend hert in het Rijk van Nijmegen. Dit betrof een inhaalslag verspreidingsonderzoek in het kader van het Amendement van der Ham. Een regionaal mediaoffensief, onder andere in de kringen van natuurliefhebbers, heeft er voor gezorgd dat er 23 betrouwbare waarnemingen van vliegende herten zijn binnengekomen uit het Rijk van Nijmegen. Dit is bijna 10% van het totaal aantal Nederlandse waarnemingen uit 2005. Dit is een groot aandeel gezien het geringe oppervlakte ten opzichte van de overige verspreidingsgebieden in Nederland. Naast de waarnemingen van volwassen kevers zijn er ook op twee zekere voortplantingsplekken aangetroffen. Deze informatie geeft een goed inzicht in de verspreiding van het vliegend hert in het Rijk van Nijmegen en het aangrenzende Duitse Reichswald. 

    Tijdens de voorlichtingsdag georganiseerd op 5 juli in Groesbeek heeft Klaus Kretschmer van het Biologisch station im Kreis Wesel e.V. een lezing gehouden over het voorkomen van het vliegend hert in Nordrhein-Westfalen, waarbij ook de ervaringen met het beheer aan bod kwamen. Tevens was een vertegenwoordiger van het NABU Naturschutzstation e.V. uit Kranenburg aanwezig. Met deze contacten is de kiem gelegd voor een internationale samenwerking tot het behoud van het vliegend hert in het Rijk van Nijmegen en aangrenzend Duitsland.  


      Downloaden
             
        Kalkman, V.J. & A. Boesveld, 2005 

    Inventarisatie van de Nauwe korfslak Vertigo angustior op de Brouwersdam en in het duingebied tussen Hoek van Holland en Ter Heijde 

    EIS2005-09.  
      Niet openbaar
             
        Bouwman, J. & V.J. Kalkman, 2005 

    Eindrapportage inhaalslag libellen 

    De Vlinderstichting & EIS-Nederland, EIS2005-08.  
      Niet openbaar
             
       

    Kalkman, V.J., 2005b 

    Inventarisatie van de Nauwe korfslak Vertigo angustior op 10 ha duingebied te Voorne 

    EIS2005-07.  


      Niet openbaar
             
        Kalkman, V.J., 2005a 

    Inventarisatie van de Nauwe korfslak Vertigo angustior op het Flaauwe werk, Goeree 

    EIS2005-06.  
      Niet openbaar
             

     
      Reemer, M. & P.H. van Hoof, 2005. 

    Beschermingsplan zadelsprinkhaan en kleine wrattenbijter in Gelderland 

    EIS2005-05, EIS-Nederland & Natuurbalans, 

    Gelderland is een zeer belangrijke provincie voor de Nederlandse sprinkhanenfauna. Voor de zadelsprinkhaan Ephippiger ephippiger en de kleine wrattenbijter Gampsocleis glabra herbergt Gelderland zelfs een groot deel van de Noordwest-Europese populaties. De achteruitgang van deze soorten was aanleiding om de status van de populaties van deze sprinkhaansoorten in Gelderland te onderzoeken. Aan de hand hiervan is een beschermingsplan opgesteld om verdere achteruitgang te voorkomen. 

    De zadelsprinkhaan en de kleine wrattenbijter worden in dit rapport eerst besproken in inleidende, algemene soortbesprekingen. Hierin komen de verspreiding, de achteruitgang, de biologie, habitateisen en mogelijke maatregelen in het terreinbeheer aan bod. Het grootste deel van het rapport wordt ingenomen door de besprekingen per terrein. Hierin worden de vroegere en huidige status van de soort(en) in het gebied besproken, evenals de mogelijke maatregelen in inrichting en beheer van het gebied.  
      Downloaden
             
        Krekels, R.F.M. & P.H. van Hoof, 2005 

    De wrattenbijter in het Nationaal Park de Hoge Veluwe. Onderzoek nimfen en adulten 2004 

    Natuurbalans & EIS-Nederland, EIS2005-04. 
      Niet openbaar
             
        EIS-Nederland, de Vlinderstichting & de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, 2005 

    Waarnemingenverslag ongewervelden 2005 
      Niet openbaar
             

     
      Boesveld, A., 2005. 

    Inventarisatie van de landslakken van Noord-Brabant 

    EIS 2005-02, EIS-Nederland.

    Sinds 1997 wordt onder de naam van ‘Atlasproject Nederlandse Mollusken’ gewerkt aan het in kaart brengen van de verspreiding van de Nederlandse mollusken. Dit atlasproject is een samenwerkingsproject van Stichting ANEMOON en EIS-Nederland. Doel is te komen tot een verspreidingsoverzicht van de Nederlandse soorten. Van de verschillende groepen mollusken zijn de terrestrisch levende soorten, de landslakken, het slechtst onderzocht. Om dit te verbeteren is in de periode augustus 2003 tot en met juli 2004 een inventarisatie van terrestrische mollusken in Noord-Brabant uitgevoerd. De landslakkenfauna van deze provincie is de afgelopen decennia nauwelijks onderzocht en een extra inventarisatie-inspanning in deze provincie werd dringend nodig geacht. 

    Tijdens het veldwerk is veel aandacht uitgegaan naar soorten genoemd in de conceptnota soortenbeleid van Provincie Noord-Brabant (prioritaire soorten). Het gaat hierbij om enkele op de Rode lijst als ‘bedreigd’ of ‘ernstig bedreigd’ genoemde soorten waarvoor de provincie Noord-Brabant van groot belang is. Het betreft Zonitoides excavatesCandidula gigaxiiHelix pomatia en Vertigo substriata. De meeste aandacht is uitgegaan naar het lokaliseren van leefgebieden van Zonitoides excavatus. Het zwaartepunt van de verspreiding op het Europese vasteland ligt in Nederland waardoor ons land een internationale verantwoordelijkheid voor het behoud van de soort heeft.  
      Downloaden
             

     
      Cuppen, J.G.M., 2005. 

    De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Zuid-Holland 

    EIS2005-01, EIS-Nederland.

    De huidige verspreiding en de biotoop van de gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in de provincie Zuid-Holland werd in 2004 onderzocht. Uitgangspunt vormden alle waarnemingen van na 1965. Op de vindplaatsen van adulten van vóór 2000 werd de soort niet meer geobserveerd. Op enkele vindplaatsen van vermeende larven van G. bilineatus werd slechts de verwante soort G. cinereusaangetroffen. Graphoderus bilineatus komt op de vindplaatsen buiten de Nieuwkoopse Plassen vrijwel zeker niet meer voor. Aan de vindplaatsen in de Nieuwkoopse Plassen, waar de soort voor het eerst in 2003 werd verzameld, konden enkele nieuwe worden toegevoegd. Toch lijkt de soort in dit natuurreservaat beperkt tot een klein gebied. 

    De kever leeft hier in smalle tot brede sloten en vaarten die meer dan een halve meter diep zijn en met een (slappe) veenbodem. Deze wateren staan onderling met elkaar in verbinding en hebben een vrij uniforme fysisch/chemische samenstelling. De aquatische vegetatie is vrij soortenarm en weinig ontwikkeld en is kenmerkend voor matig voedselrijk water. De waterkeverfauna bestaat opmerkelijk genoeg uit zeer algemene soorten en bevat nauwelijks kenmerkende soorten van laagveenmoerassen. De gestreepte waterroofkevers zelf worden uitsluitend aangetroffen aan de steile of zelfs ondergraven oevers van legakkers, rietkragen, veenmosrietlanden en dergelijke, vooral op kopeinden van sloten of in inhammen met een wat beter ontwikkelde vegetatie. Een zeer grove schatting van het aantal exemplaren in het gebied komt uit op 3000 exemplaren.  
      Downloaden
             
        Krekels, R.F.M. & P.H. van Hoof, 2004 

    De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Monitoring 2004 

    EIS2004-24, Natuurbalans & EIS-Nederland.  
      Niet openbaar
             
        Bouwman, J. & V.J. Kalkman, 2004 

    Tussenrapportage inhaalslag libellen 

    EIS2004-23.  
      Niet openbaar
             

     
     

    Smit, J.T., 2004. 

    Inhaalslag verspreidingsonderzoek vliegend hert 

    EIS2004-22, EIS-Nederland.

    In 2004 heeft EIS-Nederland in opdracht van het Expertisecentrum van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een inhaalslag uitgevoerd, waarbij de actuele verspreiding van het Vliegend hert Lucanus cervus in kaart is gebracht. Er is in 2004 groot publiciteitsoffensief rondom het vliegend hert ontketent. In totaal werden 447 persberichten verstuurd aan nationale en regionale media, 726 posters aan campings en bezoekerscentra en 20 korte artikelen voor natuurbladen. Dit bracht een vliegwieleffect teweeg. Zo verscheen de oproep ook op allerlei websites van natuurorganisaties. Dit leverde in totaal 341 waarnemingen van het vliegend hert op. De soort bleek op de Veluwe een groter verspreidingsgebied te hebben dan gedacht. De soort komt ook in het noordoosten van de Veluwe voor en ook tussen de populaties in het centrale deel van de Veluwe en de Veluwezoom zijn waarnemingen binnengekomen. Verder is de situatie ten zuiden van Nijmegen verder opgehelderd. Het gerichte veldwerk op de Utrechtse heuvelrug, op de Holterberg en bij Enschede leverde geen waarnemingen op en we concluderen dat de soort hier verdwenen is. 

    Het verzamelen van verspreidingsgegevens via oproepen in de media levert een redelijk betrouwbaar verspreidingsbeeld op. Hiermee is het een goed instrument om over een lange periode in kaart te brengen waar zich populaties bevinden. Door de lage standaardiseringsgraad leent de methode zich slecht voor kortetermijn-monitoring of het volgen van populatieontwikkelingen. 


      Downloaden
             

     
      Kleukers, R.J.M. & A. Stroo, 2004. 

    Informatieplan Ongewervelden in beleid en beheer 

    EIS2004-21, EIS-Nederland.

    In het informatieplan 'Ongewervelden in beleid en beheer' zijn met behulp van diverse bronnen de beleids- en beheervragen in kaart gebracht. De informatiebehoefte in het Nederlandse natuurbeleid wordt steeds sterker toegespitst op wettelijk beschermde soorten. Anderzijds zijn er diverse voorbeelden van beleidsvragen die betrekking hebben op andere ongewervelden. Enkele voorbeelden zijn: soorten die reageren op klimaatsveranderingen, aquatische organismen, invasieve soorten, schadelijke soorten en bosfauna. Dit biedt EIS-Nederland goede kansen om ongewervelden onder aandacht te blijven brengen. Het blijkt steeds moeilijker te worden om aandacht van natuurbeheerders te krijgen voor bedreigde ongewervelden die buiten wet- en regelgeving vallen. Daar komt bij dat het produceren van rapporten en plannen niet genoeg is. Persoonlijk contact met beheerders is essentieel. Indien EIS-Nederland serieus werk wil maken van bescherming van ongewervelde dieren dan zal een veel grotere inspanning nodig zijn. 
      Downloaden
             
        Krekels, R.F.M. & P.H. van Hoof, 2004 

    De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Monitoring 2003 

    EIS2004-20, Natuurbalans & EIS-Nederland.  
      Niet openbaar
             
        Krekels, R.F.M. & R.J.M. Kleukers, 2004 

    De wrattenbijter op de Veluwe. Met speciale aandacht voor Nationaal Park de Hoge Veluwe 

    EIS2004-19, Natuurbalans & EIS-Nederland.  
      Niet openbaar
             
        Bouwman, J. & V.J. Kalkman, 2004 

    Inhaalslag habitatrichtlijnsoorten: Libellen Odonata 

    EIS2004-18.  
       
             
        Kalkman, V.J., 2004b 

    Inhaalslag habitatrichtlijnsoorten: Europese rivierkreeft Astacus astacus 

    EIS2004-17.  
       
             
        Kalkman, V.J., 2004c 

    Inhaalslag habitatrichtlijnsoorten: Gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus 

    EIS2004-16.   
       
             
        Kalkman, V.J., 2004a 

    Inhaalslag habitatrichtlijnsoorten: Vliegend hert Lucanus cervus 

    EIS2004-15.  
       
             

     
     

    Rond, J. de, 2004 

    Wilde bijen in de Amsterdamse Waterleidingduinen Verspreidingsatlas van de bijensoorten die sinds 1980 werden waargenomen. Uitgebreid voorlopig overzicht van 85 soorten 

    EIS2004-13, Waterleidingsbedrijf Amsterdam & EIS-Nederland

    Met de uitgave van een voorlopige libellenatlas in 1998 werd door Waterleidingbedrijf Amsterdam een nieuwe richting ingeslagen. Naast gewervelde dieren, planten en vlinders werd de aandacht gevestigd op dieren met een wat minder aaibaar uiterlijk. Uit de verslagen in de Nieuwsbrief Natuuronderzoek Amsterdamse Waterleidingduinen blijkt dat zich onder de inventarisatiemedewerkers binnen korte tijd een aanzienlijke kennis over, en interesse voor deze dieren heeft ontwikkeld. Met gezamenlijke inspanningen bleek niet alleen het aantal vindplaatsen van libellen in dit waterrijke duingebied toe te nemen, maar ook het aantal waargenomen soorten. 

    Een belangrijke aanleiding voor het kiezen van bijen als nieuw onderzoeksobject was een artikel over de bijen van de Amsterdamse Waterleidingduinen van de hand van Theo Peeters in het tijdschrift Duin. Hierin werd gewezen op de bijzondere bijenfauna van de Amsterdamse Waterleidingduinen en werd benadrukt dat extra aandacht voor deze groep in de Amsterdamse Waterleidingduinen wenselijk is. Vervolgens werd EIS-Nederland (European Invertebrate Survey) door Waterleidingbedrijf Amsterdam ingeschakeld om een bijenatlas voor de AWD samen te stellen. In deze atlas zouden een groot deel van de 119 tot nu toe bekende soorten van de AWD moeten worden besproken.  


       
             
       

    EIS-Nederland, de Vlinderstichting & de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, 2004 


    Waarnemingenverslag ongewervelden 2004   
       
             
        Krekels, R.F.M. & P.H. van Hoof, 2004 

    De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Monitoring 2003 

    Natuurbalans-Limes Divergens BV & EIS Nederland.  
       
             
        Stroo, A., 2004a 

    Ongewervelden in terreinen van het Zuid-Hollands Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-012, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  
       
             
        Stroo, A., 2004b 

    Ongewervelden in terreinen van het Zeeuws Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-11, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  
       
             
       

    Stroo, A., 2004c 

    Ongewervelden in terreinen van het Utrechts Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-10, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  


       
             
        Stroo, A., 2004d 

    Ongewervelden in terreinen van Staatsbosbeheer. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-09, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.   
       
             
        Stroo, A., 2004e 

    Ongewervelden in terreinen van het Overijssels Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-08, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  
       
             
       

    Stroo, A., 2004f 

    Ongewervelden in terreinen van het Noordhollands Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS e de Vlinderstichting 


    EIS2004-07, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.   
       
             
        Stroo, A., 2004g 

    Ongewervelden in terreinen van Natuurmonumenten. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-06, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  
       
             
        Stroo, A., 2004h 

    Ongewervelden in terreinen van het Limburgs Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-05, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  
       
             
       

    Stroo, A., 2004i 

    Ongewervelden in terreinen van It Fryske Gea. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-04, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  


       
             
       

    Stroo, A., 2004j 

    Ongewervelden in terreinen van het Gronings Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-03, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  


       
             
        Stroo, A., 2004k 

    Ongewervelden in terreinen van het Geldersch Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-02, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.   
       
             
        Stroo, A., 2004m 

    Ongewervelden in terreinen van het Flevo-Landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting 

    EIS2004-01, De Vlinderstichting & EIS-Nederland.  
       
             

     
      Smit, J.T., 2003 

    Verspreiding en fenologie van de boorvlieg Rhagoletis cingulata in Nederland (Diptera: Tephritidae) 

    EIS2003-13, EIS-Nederland.

    In opdracht van de Plantenziektenkundige Dienst heeft EIS-Nederland van 10 juli tot en met 2 oktober 2003 een onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding en de fenologie van de boorvlieg Rhagoletis cingulatain Nederland. Dit onderzoek concentreerde zich op Zeeland, omdat de soort daar als eerste gevonden was. Op twee locaties op Walcheren (De Zandput en het Oranjebos, bij Oranjezon) en één op Schouwen (Het Zeepe, bij Burgh) werden lijmvallen van het merk Pherocon AM (zonder lokstoffen) opgehangen. Verder werden diverse locaties met sleepnetten bemonsterd. Ook buiten de eilanden zijn verschillende locaties onderzocht. Dit onderzoek vormt een aanvulling op de landelijke inventarisatie die in 2003 is uitgevoerd door de Plantenziektenkundige Dienst, met behulp van lijmvallen. Rhagoletis cingulata is, behalve op de Zeeuwse eilanden, ook waargenomen in de Noord- en Zuid-Hollandse duinen en in Zuid Limburg.  
       
             

     
      Reemer, M., 2003 

    Invasieve Arthropoda in Nederland: een eerste inventarisatie 

    EIS2003-12, EIS-Nederland.

    Dit rapport presenteert een overzicht van invasieve Arthropoda (geleedpotige dieren) in Nederland. Hieronder worden soorten verstaan die zich sinds 1950 in Nederland gevestigd hebben en zich sterk hebben uitgebreid. Het overzicht kwam tot stand via een enquête onder circa 50 specialisten en beperkt zich tot de soorten waarvan het invasieve karakter duidelijk en gedocumenteerd is. 

    De totale lijst bevat 104 invasieve soorten Arthropoda en geeft basale informatie over het voorkomen in Nederland, biologie, ecologie en relevante literatuur. Een selectie van 33 soorten wordt uitgebreid besproken. De eerste 13 hiervan zijn sinds 1992 voor het eerst in Nederland aangetroffen. De discussie gaat in op de volledigheid van het overzicht, de herkomst en de schadelijkheid van de invasieve Arthropoda.  
       
             

     
     

    Kalkman, V. & S. Wijdeven, 2003 

    Het vliegend hert in Gelderland, resultaten 2003 

    EIS2003-11, EIS Nederland & Alterra, Wageningen UR

    In 2003 is er in opdracht van provincie Gelderland en LNV door EIS-Nederland en Alterra voorbereidend onderzoek naar het vliegend hert in de provincie Gelderland uitgevoerd. Dit met als doel om meer informatie over de verspreiding en biotoopvoorkeur van de soort in de provincie Gelderland te verkrijgen. Deze gegevens moeten een basis vormen voor verder onderzoek voor een mogelijk in de toekomst op te stellen soortbeschermingsplan. De belangrijkste nieuwe informatie die het in 2003 uitgevoerde onderzoek heeft opgeleverd is:


    • De soort blijkt in het ZO van de Veluwe niet verdwenen te zijn maar nog steeds in klein aantal voor te komen

    • In het Rijk van Nijmegen blijkt de soort op meer plaatsen te zitten dan verwacht

    • In de aan Gelderland grenzende delen van Utrecht is de soort verdwenen

    • Het gericht zoeken van het Vliegend hert is te tijdrovend om als inventarisatiemethode te kunnen dienen

    • Een experiment met het lokken van vliegend hert met vallen met kersen heeft geen resultaat opgeleverd

    • Het door middel van oproepjes verzamelen van waarnemingen levert veel waarnemingen op waarvan de meeste op 100 bij 100 meter nauwkeurig

    • De indruk ontstaat dat het vliegend hert op de Veluwe voorkeur heeft voor tegen de bosrand gelegen dorpjes. Hier zijn houtwallen en grasland (verpopping) dicht bij elkaar aanwezig. Mogelijke extra reden is de daar lagere predatie door wild zwijn 


       
             

     
      Reemer, M., 2003b 

    Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Deelrapport zweefvliegen, bijen en wespen (Diptera, Syrphidae; Hymenoptera, Aculeata) 

    EIS2003-10, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost heeft EIS-Nederland in 2001 en 2002 een inventarisatie uitgevoerd van terrestrische ongewervelde dieren in vijf uiterwaarden langs de Waal rond Zaltbommel (Gelderland). Het gaat om de Breemwaard, de Gamerensche waard, de Heesseltsche waard, de Hurwenensche waard en de Rijswaard. Dit rapport behandelt de resultaten van deze inventarisatie met betrekking tot zweefvliegen (Diptera, Syrphidae), bijen (Hymenoptera, Apidae s.l.) en angeldragende wespen (Hymenoptera, Aculeata: Chrysididae, Pompilidae, Tiphiidae, Vespidae, Crabronidae, Sphecidae). Het project had als eerste doel om een referentiekader te verkrijgen voor de diversiteit van uiterwaarden van de Rijntakken. Daarnaast worden de resultaten in verband gebracht met het overstromingsregime van de rivier en worden indicatorsoorten bepaald voor biotooptypen in de uiterwaarden. 

    Elke uiterwaard is op zeven tot negen verschillende dagen bezocht. Per uiterwaard zijn vier tot 19 locaties bemonsterd. De insecten zijn gevangen met behulp van insectennetten. Om de resultaten in een breder kader te kunnen plaatsen, is met behulp van de landelijke databestanden van EIS-Nederland een overzicht samengesteld van de soorten die bekend zijn uit de uiterwaarden van de Nederlandse Rijntakken. Uit dit overzicht zijn de soorten bepaald met een voorkeur voor de Rijntakken. De biologische en ecologische eigenschappen van deze soorten worden vergeleken met de eigenschappen van alle Nederlandse soorten.  
       
             

     
     

    Turin, H., Th. Heijerman, K. Alders & C. Dolleman, 2003 

    Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Deelrapport loopkevers (Coleoptera, Carabidae) 

    EIS2003-09, EIS-Nederland.

    In 2001 en 2002 zijn vijf uiterwaarden van de Waal rond Zaltbommel (Gelderland) geïnventariseerd op verschillende groepen ongewervelden. Deze inventarisaties zijn uitgevoerd door medewerkers van European Invertebrate Survey - Nederland (EIS-Nederland) in opdracht van Rijkswaterstaat Directie Oost-Nederland. Een overkoepelend verslag van dit onderzoek wordt gepresenteerd in Kalkman et al. (2003). Hierin worden ook algemene gebiedsomschrijvingen gegeven. Deelverslagen over de afzonderlijke onderzochte groepen zijn gepubliceerd in De Bruyne et al. (2003), Van Helsdingen (2003), Kalkman (2002, 2003), Reemer (2003). Dit rapport behandelt de resultaten van het onderzoek aan loopkevers (Carabidae). 

    Het doel van de inventarisaties was in eerste instantie het verkrijgen van een overzicht van de diversiteit van de onderzochte groepen in uiterwaarden die representatief zijn voor het betreffende stroomtraject van de Rijntakken. De aandacht ging met name uit naar graslanden en ruigten. Ooibossen zijn grotendeels buiten beschouwing gebleven. De resultaten van de inventarisaties zijn beschouwd in het kader van de fauna van de Rijntakken, zoals gedefinieerd door Rijkswaterstaat. Deze karakteristieke fauna van de Rijntakken is bepaald met behulp van faunagegevens uit de databank van EIS-Nederland.  


       
             

     
      Kalkman, V.J., M. Reemer, R.H. Bruyne & H. Turin, 2003 

    Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Eindrapport 

    EIS2003-08, EIS-Nederland.

    Voor de aquatische fauna en flora van uiterwaarden is het mogelijk om veel van de gevonden diversiteitspatronen te verklaren door verschillen in intensiteit en duur van het contact van de biotoop met de rivier. Het is duidelijk dat de terrestrische fauna eveneens voor een groot deel door het rivierregime bepaald wordt. Over de mate waarin dit het geval is en over hoe sterk dit per diergroep verschilt is weinig concrete informatie beschikbaar. Ook is het niet duidelijk voor welke groepen de overstromingen verrijkend werken en voor welke groepen de overstromingen juist beperkend zijn. In door RIZA geïnitieerd onderzoek werd voor het eerst in Nederland grootschalig gekeken naar de invloed van ontkleiïng op de ongewervelde fauna. Hieruit bleek dat verlaging van de uiterwaarden ten opzichte van de rivier positief uitpakt voor veel typische soorten van het rivierengebied. Om meer kennis te verwerven over de ongewerveldenfauna van het rivierengebied is in 2001 door Rijkswaterstaat directie Oost-Nederland een project opgestart met als doel meer inzicht te krijgen in de invloed van het rivierregime op de samenstelling van de uiterwaardenfauna. Het voorliggende rapport geeft een samenvatting van de resultaten van dit project.   
       
             

     
      Kalkman, V.J., 2003 

    Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Deelrapport libellen (Odonata) 

    EIS2003-07, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost heeft EIS-Nederland in 2001 en 2002 een inventarisatie uitgevoerd van terrestrische ongewervelde dieren in vijf uiterwaarden langs de Waal rond Zaltbommel (Gelderland). Het gaat om de Breemwaard, de Gamerensche waard, de Heesseltsche waard, de Hurwenensche waard en de Rijswaard. Dit rapport behandelt de resultaten van deze inventarisatie met betrekking tot libellen (Odonata). Het project had als eerste doel om een referentiekader te verkrijgen voor de diversiteit van uiterwaarden van de Rijntakken. Daarnaast worden de resultaten in verband gebracht met het overstromingsregime van de rivier en worden indicatorsoorten bepaald voor biotooptypen in de uiterwaarden. 

    Elke uiterwaard is zowel in 2001 als in 2002 twee keer onderzocht op het voorkomen van libellen. Daarnaast is elk kribvak tijdens veldwerk aan de ecologie van de rivierrombout Gomphus flavipes specifiek onderzocht op het voorkomen van deze soort. Om de resultaten in een breder kader te kunnen plaatsen, is met behulp van het landelijk libellenbestand NVL/De Vlinderstichting/EIS-Nederland een overzicht samengesteld van de soorten die bekend zijn uit de uiterwaarden van de Nederlandse Rijntakken. Aan de hand van dit overzicht zijn de soorten bepaald met een voorkeur voor de Rijntakken.  
       
             

     
      Helsdingen, P.J., 2003 

    Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Deelrapport spinnen (Arachnida, Aranae) 

    EIS2003-06, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost-Nederland, heeft de European Invertebrate Survey - Nederland in 2001 en 2002 een inventarisatie van de fauna van ongewervelden verricht in zes uiterwaarden langs de Waal rond Zaltbommel. De onderzochte uiterwaarden zijn de Hurwenensche waard, Gamerensche waard, Breemwaard, Rijswaard, Heesseltsche waard en Stiftsche waard. Het doel van dit rapport is het verschaffen van een referentiekader voor de diversiteit in soorten en biotopen in de uiterwaarden van de Rijntakken en deze te relateren aan het overstromingsregime van de rivier. Er werden waar mogelijk indicatorsoorten bepaald voor de verschillende biotooptypen in de uiterwaarden. De inventarisatie werd uitgevoerd met behulp van vangpotten, welke in raaien van vijf potten werden ingegraven op de onderscheiden biotopen in alle genoemde uiterwaarden. In totaal werden op deze wijze 29 plaatsen bemonsterd. De hier gerapporteerde vangsten worden vergeleken met eerder gepubliceerde gegevens over het voorkomen van spinnen langs de Rijntakken. Hieruit resulteert een overzicht van spinnensoorten die in ons land een voorkeur hebben voor de Rijntakken dan wel altijd in uiterwaarden langs de Rijntakken worden aangetroffen.  
       
             

     
      Bruyne, R., H. Wallbrink & A.W. Gmelig Meyling, 2003 

    Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel. Deelrapport Mollusken (Mollusca) 

    EIS2003-05, EIS-Nederland.

    In 2001 en 2002 is in opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, door EIS-Nederland en stichting Anemoon een inventarisatie uitgevoerd naar het voorkomen van terrestrische mollusken (landslakken) in een vijftal uiterwaarden van de Waal nabij Zaltbommel. Het betreft locaties aan de oostkant (noord- en zuid-oever) en de westkant (zuid-oever) in de Breemwaard, Gamerensche waard, Heesseltsche waard, Hurwenensche waard en Rijswaard. Doel van het onderzoek was om meer inzicht te krijgen in de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. Naast het onderzoek naar mollusken, zijn in dezelfde periode inventarisaties uitgevoerd gericht op loopkevers, sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. Er is voornamelijk gekeken naar landbewonende mollusken (Gastropoda, Pulmonata). Zoetwatermollusken (Gastropoda, Bivalvia) werden alleen bij de inventarisaties betrokken wanneer ze levend werden aangetroffen in dezelfde biotoop (met name in bodemmonsters).  
       
             

     
      Peeters, T.M.J. & M. Reemer, 2003 

    Bijen en graafwespen in zes terreinen van Natuurmonumenten 

    EIS2003-04, EIS-Nederland.

    In 2002 verrichtten medewerkers van EIS-Nederland veldonderzoek naar de bijen- en graafwespenfauna in zes terreinen van de Vereniging Natuurmonumenten: de Kampina, de Maasuiterwaarden bij Den Bosch, Planken Wambuis, de Plateaux, Voornes Duin en de Zeepeduinen. 

    In dit rapport worden de resultaten van deze inventarisaties besproken. Ook is er aandacht voor gegevens van bijen en graafwespen uit eerdere jaren, voor zover deze aanwezig zijn in de databestanden van EIS-Nederland. Aan de hand hiervan worden beheeraanbevelingen gedaan ten behoeve van de bijen- en graafwespenfauna. In de inleiding worden enkele algemene richtlijnen gegeven voor bijen- en graafwespenvriendelijk beheer van natuurgebieden.  
       
             

     
      Reemer, M., 2003c 

    Zweefvliegen van veranderd bosbeheer in Nederland (Diptera, Syrphidae) 

    EIS2003-01, EIS-Nederland.

    In de afgelopen 20 jaar is het Nederlandse natuurbeheer zich meer gaan richten op een natuurlijke ontwikkeling van bossen. Hierin staan het streven naar meer structuurvariatie en het bevorderen van natuurlijke processen centraal. Een belangrijk aspect hiervan is het laten liggen van dood hout. In dit rapport wordt onderzocht wat de invloed is van het veranderde bosbeheer op de Nederlandse zweefvliegenfauna. Speciale aandacht gaat hierbij uit naar de zweefvliegsoorten waarvan de larven geassocieerd zijn met oude bomen of dood hout, de zogenaamde ‘saproxylische’ soorten. In Nederland komen 58 zweefvliegsoorten voor met een dergelijke levenswijze. 

    Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van de Databank Nederlandse Zweefvliegen (EIS-Nederland, NJN, Sectie Diptera NEV). Dit databestand bevat circa 260.000 gegevens van zweefvliegen in Nederland. Voor elke zweefvliegensoort is een trend berekend aan de hand van het voorkomen voor 1988 en vanaf 1988. Uit de resultaten blijkt dat zweefvliegsoorten van bossen sterker toenemen dan soorten die niet in bossen voorkomen. Deze toename wordt met name veroorzaakt door de sterke toename van saproxylische soorten. Van de saproxylische soorten is 59% vooruitgegaan, terwijl dit bij de niet-saproxylische soorten 34% is.  
       
             



     
      Huijbregts, H., 2003 

    Het vliegend hert in Utrecht. Resultaten 2003 

    EIS2003-01, EIS Nederland & Alterra, Wageningen UR

    Van oudsher zijn er meldingen van het vliegend hert uit de provincie Utrecht. Door Van Laar werden de aan hem in 1987 bekende waarnemingen samengevat. Om de huidige status het vliegend hert in de provincie Utrecht vast te stellen werd door EIS-Nederland, in opdracht van de provincie Utrecht, in de zomer van 2003 onderzoek naar het voorkomen in de regio Amersfoort uitgevoerd. 

    Het onderzoek heeft geen bevestiging opgeleverd over de huidige aanwezigheid van het vliegend hert in de provincie Utrecht. Het lijkt dan ook het beste om de soort in het beleid voorlopig als 'mogelijk aanwezig' te beschouwen. Het is zaak om snel te reageren op eventuele nieuwe waarnemingen zodat de betrouwbaarheid gelijk gecontroleerd kan worden. Eventueel verder veldwerk zou zich moeten concentreren op enkele defensieterreinen. Gezien de waarschijnlijk lage dichtheid is het trachten aan te lokken van vliegende herten waarschijnlijk de beste methode om waarnemingen te verzamelen. Daarnaast is het van belang om bij defensiepersoneel aandacht te vragen voor de soort. De defensieorganisatie is geïnteresseerd in eventuele specifieke beheersmaatregelen en staat niet onwelwillend tegen verder onderzoek.  
       
             
       

    Krekels, R.F.M., 2003 

    De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Monitoring 2002 

    Natuurbalans-Limes Divergens BV & EIS Nederland.  


       
             
        EIS Nederland, de Vlinderstichting & de Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, 2003 

    Waarnemingenverslag dagvlinders, libellen en sprinkhanen 2003   
       
             
       

    Boeren, J., H. van Buggenum, J. Hermans, W. Jansen, R. Kleukers & H. van Kuijk, 2003 

    Werkatlas Sprinkhanen en krekels van Limburg 

    Natuurhistorisch Genootschap & EIS Nederland.  


       
             

     
      Huijbregts, H., 2002 

    Het vliegend hert - een bureaustudie 

    EIS2002-07, EIS-Nederland.

    In Noordoost Twente komt, als één van de weinige plekken in Nederland, het vliegend hert voor. Deze populatie moet, gezien de zeldzaamheid van de soort en het feit dat zij valt onder de habitatrichtlijn, beschermd en voor de toekomst behouden worden. In het betreffende gebied komt veel eikenhakhout voor dat lange tijd niet is afgezet. De kans bestaat dat het langdurig achterwege blijven van het hakhoutbeheer op de langere duur negatieve gevolgen heeft voor het vliegend hert. Daarnaast is het uit ecologisch en landschappelijk oogpunt gewenst om de houtopstanden weer actief te gaan beheren. Om dit op een verantwoorde manier te kunnen doen is gedetailleerde informatie over het vliegend hert noodzakelijk. Het voorliggend rapport bevat een compilatie van literatuurkennis en collectiegegevens van het vliegend hert in Nederland.   
       
             

     
      Jansen, W. & R. Kleukers, 2002 

    Project rosse sprinkhaan: monitoringverslag 2001 

    EIS2002-05, EIS-Nederland.

    In 2001 werd voor het vierde achtereenvolgende jaar de populatiedichtheid van de rosse sprinkhaan bij Schin op Geul bepaald. Er werd het hoogste aantal rosse sprinkhanen tot nu toe geteld. Op 14 augustus werden 127 zingende mannetjes gehoord op traject A, de hoofdpopulatie. De populatiedichtheid voor 2001 wordt daarmee voor het eerst op meer dan 1000 individuen geschat. Er liggen diverse voorstellen voor het verder uitbreiden van het leefgebied van de rosse sprinkhaan. Hiervan is het geëxtensiveerd maaibeheer van de bermen van traject A en het uitrasteren van een strook van het grasland van Natuurmonumenten inmiddels doorgevoerd. Voor de overige voorstellen wordt nog financiering gezocht. 

    De populatie lijkt momenteel niet bedreigd. We stellen daarom voor om ingaande per 2002 slechts een minimale telling te verrichten. Hierbij wordt op één dag (in de periode 5-25 augustus) een telling van traject A uitgevoerd, plus een snelle inventarisatie van de andere deelpopulaties. De rapportage is beknopt en bestaat uit de veldformulieren, met een samenvatting waarin een grove populatieomvang wordt bepaald, met een korte toelichting. Eens in de vijf jaar zal een uitgebreide telling worden verricht, conform de jaren 1999, 2000 en 2001.  
       
             

     
     

    Reemer, M. & F. van der Meer, 2002 

    Vliegen, bijen en wespen in de uiterwaarden rond Zaltbommel 

    EIS2002-04, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de bijen, wespen en zweefvliegen behandeld. 

    De onderzochte gebieden zijn de Breemwaard, de Gamerensche waard, de Heesseltsche waard, de Hurwenensche waard en de Rijswaard. Deze vijf uiterwaarden zijn geïnventariseerd op de volgende families: zweefvliegen (Syrphidae), bijen (Apidae), graafwespen (Crabronidae & Sphecidae), spinnendoders (Pompilidae), plooivleugelwespen (Vespidae), keverdoders (Tiphiidae) en goudwespen (Chrysididae). Blaaskopvliegen (Conopidae), boorvliegen (Tephritidae), dazen (Tabanidae), prachtvliegen (Otitidae), roofvliegen (Asilidae), sluipvliegen (Tachinidae) viltvliegen (Therevidae) en wapenvliegen (Stratiomyidae) zijn in beperkte mate verzameld. Dit verslag bespreekt de aangetroffen fauna.  


       
             

     
      Kalkman, V.J., 2002 

    Sprinkhanen in de uiterwaarden rond Zaltbommel 

    EIS2002-03, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient mogelijk als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. 

    De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de sprinkhanen behandeld. Van de negen in het Nederlandse uiterwaardengebied algemene soorten werden er acht aangetroffen. Twee Nederlandse soorten, de bramensprinkhaan Pholidoptera griseoaptera en het kalkdoorntje Tetrix tenuicornis, hebben een belangrijk deel van hun areaal in het uiterwaardengebied. De bramesprinkhaan is algemeen in alle onderzochte uiterwaarden aangetroffen. Het kalkdoorntje is in 1994 bij de spoordijk bij Zaltbommel gevonden maar is bij de huidige inventarisaties niet aangetroffen. Op de gouden sprinkhaan Chrysochraon dispar na zijn alle aangetroffen soorten algemeen in Nederland. De gouden sprinkhaan is vrij zeldzaam en staat op de Rode lijst als kwetsbaar. De precieze biotoop van deze soort in de uiterwaarden is niet bekend. Wel lijkt het erop dat deze soort in de uiterwaarden veel drogere biotopen prefereert dan in de rest van Nederland.   
       
             

     
     

    Kalkman, V.J., 2002b 

    Libellen in de uiterwaarden rond Zaltbommel 

    EIS2002-02, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de libellen behandeld. 

    De tijdens dit onderzoek geïnventariseerde uiterwaarden betreffen de Breemwaard, Gamerensche waard, Heesseltsche waard, Hurwenensche waard en de Rijswaard. In totaal werden 23 soorten libellen waargenomen waarvan drie soorten die gebonden zijn aan stromend water. Hiervan is alleen de rivierrombout Gomphus flavipes strikt gebonden aan rivieren. De soorten die bij de stilstaande wateren in de uiterwaarden werden aangetroffen betreffen allemaal in Nederland algemene soorten die een weinig stringente biotoopvoorkeur hebben.  


       
             

     
      Helsdingen, P. van, 2002 

    Spinnen in de uiterwaarden rond Zaltbommel 

    EIS2002-01, EIS-Nederland.

    In opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de spinnen behandeld. 

    De samenstelling van de spinnenfauna van de vijf uiterwaarden werd bestudeerd aan de hand van vangsten met vangpotjes. De veldperiode was beperkt tot de maanden augustus en september (2001). In totaal werden 3419 exemplaren gevangen en gedetermineerd en 45 soorten uit zeven families vastgesteld. Dit is aanzienlijk minder dan in vergelijkbare onderzoeken elders in Nederland en in het buitenland Er werden diverse soorten aangetroffen, die kenmerkend zijn voor riviersystemen. Zoals gebruikelijk maakten enkele soorten, die bekend staan als "verstoringsspinnen", meer dan de helft uit van het aantal gevangen exemplaren. Dit is een gevolg van het dynamische milieu in uiterwaarden. Verwacht wordt dat een in de tijd uitgebreider onderzoek met vangpotjes zowel als handvangsten een groter aantal soorten aan het licht zal brengen.  
       
             
       

    Krekels, R.F.M., R.M.J.C. Kleukers & P.J.M. Verbeek, 2002 

    De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse vennen. Maatregelen voor duurzaam behoud van een kwetsbare populatie 

    Natuurbalans-Limes Divergens BV & EIS Nederland.  


       
             

     
      Reemer, M. & F. van der Meer, 2001 

    Bijen en graafwespen langs kanaal Almelo-Nordhorn, met aandacht voor andere insecten 

    EIS2001-04, EIS-Nederland.

    In 2001 hebben medewerkers van EIS-Nederland in opdracht van de Provincie Overijssel een inventarisatie uitgevoerd van de bijen- en graafwespenfauna van Kanaal Almelo-Nordhorn. Er zijn 56 soorten bijen en 26 soorten graafwespen gevonden. Hieronder zijn twee bijzondere bijen (Andrena gravida en Lasioglossum fratellum) en drie bijzondere graafwespen (Ectemnius lituratusMimesa bruxellensis en Mimumesa beaumonti). In dit rapport worden deze resultaten besproken en gaat tevens aandacht uit naar het voorkomen van enkele andere bijzondere insecten langs dit kanaal. Met name het voorkomen van enkele zeldzame sprinkhanen is vermeldenswaardig: het zoemertje Stenobothrus lineatus, het schavertje Stenobothrus stigmaticus, de zompsprinkhaan Chorthippus montanus en de weidesprinkhaan Chorthippus dorsatus. Verder wordt kort ingegaan op enkele soorten libellen, zweefvliegen en langsprietmotten. Naar aanleiding van de resultaten worden aanbevelingen gegeven voor het beheer van de kanaaltaluds.   
       
             

     
      de Bruyne, R.H., 2001 

    De nauwe korfslak nauwkeuriger bekeken 

    EIS2001-03,  EIS-Nederland.

    In juni en juli 2001 werd een gerichte inventarisatie van de nauwe korfslak in de Zuid-Hollandse duingebieden uitgevoerd. Het onderzoek gebeurde in opdracht van de Provincie Zuid-Holland en het Expertisecentrum PMR. De nauwe korfslak is vroeger op relatief veel plaatsen in het Nederlandse duingebied gevonden en verspreid in het binnenland. Recent is de soort slechts op een zeer klein aantal plaatsen aangetroffen. Met het in dit rapport gepresenteerde onderzoek wordt een bijdrage geleverd aan de kennis over de verspreiding van de nauwe korfslak in de Zuid-Hollandse duingebieden. Een actuele aanleiding voor dit onderzoek vormde de keuze voor gebieden waar natuurcompensatie kan plaatsvinden in het kader van de aanleg van de 2e Maasvlakte. 

    Tijdens het onderzoek werden zoveel mogelijk oude vindplaatsen in het Zuid-Hollandse duingebied bezocht, om te bezien of de soort er nog voorkomt. In totaal werden 56 locaties in 37 kilometerhokken bezocht, verspreid over zeven duingebieden: Goeree, Voorne, Maasvlakte e.o., Hoek van Holland e.o., Meijendel, Berkheide, Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD). Vertigo angustior werd in alle duingebieden, behalve bij Hoek van Holland, aangetroffen, in totaal op 12 locaties (10 kilometerhokken): Voorne (vier), omgeving van de Maasvlakte (twee populaties, waaronder de Brielse Gatdam), Meijendel (één), Berkheide (één) en Amsterdamse Waterleidingduinen (twee). Op de locatie Arendsduin/Banken werd V. angustior niet aangetroffen. Op Goeree werden geen levende dieren aangetroffen, wel oude en verse schelpen, ieder op een locatie. In dit rapport worden de resultaten uit dit onderzoek toegelicht.  
       
             

     
      Peeters, Th.M.J. & M. Reemer, 2001 

    Bijenfauna en beheer van zeven terreinen van Natuurmonumenten 

    EIS2001-02, EIS-Nederland.

    In 1999 en 2000 verrichtten medewerkers van EIS-Nederland veldonderzoek naar de wilde bijenfauna in zeven terreinen van Natuurmonumenten: het Dwingelderveld, Huis ter Heide, het Korenburgerveen, de Loonse en Drunense duinen, het Naardermeer, groeve Sweijer en Nationaal Park Zuid-Kennemerland. De resultaten van deze inventarisaties worden in dit rapport per terrein besproken en aan de hand hiervan worden beheersaanbevelingen gedaan ten behoeve van de bijenfauna. 

    De inleiding besteedt aandacht aan algemene beheersmaatregelen ten behoeve van de bijenfauna. Het afsluitende hoofdstuk geeft een overzicht van de gevonden aantallen soorten in de terreinen, zowel voor de periode tot en met 1998 als de inventarisaties in 1999 en 2000. Hierbij gaat ook aandacht uit naar het aandeel bedreigde soorten in de gebieden.  
       
             

     
     

    Jansen, W. & R. Kleukers, 2001 

    Project rosse sprinkhaan: monitoringverslag 2000 

    EIS2001-01,  EIS-Nederland.

    In 2000 werd voor het derde achtereenvolgende jaar de populatiedichtheid van de rosse sprinkhaan bij Schin-op-Geul bepaald. De populatiedichtheid voor 2000 wordt, net als voor 1999, geschat op 600-800 dieren. Om het leefgebied van de rosse sprinkhaan verder te vergroten worden de volgende aanbevelingen gedaan:

    Fasering van het maaibeheer van het grasland van Natuurmonumenten. Dit perceel is waarschijnlijk het belangrijkste potentieel nieuwe leefgebied. Het grasland wordt sinds 2000 niet meer begraasd, maar gemaaid. Dat de rosse sprinkhaan hier nog niet gevonden is, komt waarschijnlijk door de manier van maaien; integraal en te vroeg. In figuur 4 wordt een maaischema voor het grasland voorgesteld.


    • Openkappen van een strook aan de zuidzijde van het spoor.

    • Aankoop van een aantal terreinen ten noorden van het spoor. De belangrijkste is de akker, grenzend aan het grasland van Natuurmonumenten. Daarnaast zijn er een aantal kleinere extensief beheerde percelen die wat verder van de populatie verwijderd zijn.

    • Er is getracht een relatie te vinden tussen verschillende maai-jaren en de aantallen waargenomen rosse sprinkhanen. De hoogste aantallen worden in vakken die nog niet gemaaid zijn. Er werd echter geen relatie gevonden met het laatste jaar van maaien. De interpretatie van de gegevens werd bemoeilijkt door een aantal methodologische problemen. Momenteel lijkt de populatie niet bedreigd. Het voorstel is om in 2001 en 2002 nog een zelfde telling uit te voeren en daarna met tussenpozen van 5 jaar een volledige telling uit te voeren. In de tussenjaren wordt met minimale inspanning een populatieschatting gemaakt.  


       
             

     
      Jansen, W. & R. Kleukers, 2000 

    Project rosse sprinkhaan: monitoringverslag 1999 

    EIS2000-03, 

    In 1999 werd middels een gestandaardiseerde telling de populatiedichtheid van de rosse sprinkhaan bij Schin-op-Geul bepaald. De populatiedichtheid wordt geschat op 600-800 dieren. Dit is veel hoger dan de hoogste schatting tot nu toe, 200-300 dieren. Het lijkt er op dat de rosse sprinkhaan goed reageert op de speciale maatregelen die genomen worden om het leefgebied te verbeteren. In 1997 werd een 15 meter brede strook van een weiland van Natuurmonumenten uitgerasterd. Hier is de vegetatie duidelijk verruigd en in 1999 is de rosse sprinkhaan hier voor de eerste maal aangetroffen.  
       
             

     
     

    Reemer, M., Th. Peeters, Th. Zeegers & W. Ellis, 1999 

    Wilde bijen in terreinen van Natuurmonumenten 

    EIS1999-03,  EIS-Nederland.

    Er zijn sterke aanwijzingen dat het plaatsen van bijenkasten in natuurgebieden negatief kan zijn voor de plaatselijke wilde-bijenfauna. De honingbij concurreert met wilde bijen om stuifmeel, waardoor de broedzorg van sommige soorten nadeel ondervindt. Dit was voor Natuurmonumenten de aanleiding om EIS-Nederland te verzoeken een rapport op te stellen over de bijen van hun terreinen en advies uit te brengen over beschermingsmaatregelen voor de bijenfauna. 

    Door het EIS-waarnemingenbestand van de wilde bijen te koppelen aan het gebiedenbestand van Natuurmonumenten konden de gegevens van bedreigde bijensoorten geselecteerd worden. Uit 107 van de circa 360 gebieden zijn gegevens van bedreigde bijen bekend. Er werd een lijst samengesteld van gebieden met de meeste bedreigde soorten in de afgelopen eeuw, en tevens een lijst van gebieden met de meeste bedreigde soorten vanaf 1980. Met behulp van gegevens over bloembezoek is onderzocht welke planten belangrijk zijn voor de voedselvoorziening van bijen. Naast enkele algemeen voorkomende families (composieten, schermbloemigen, kruisbloemigen, vlinderbloemigen en lipbloemigen) bleken vooral de volgende plantensoorten en –genera van belang: klokjes, Centaurea-soorten, slangenkruid, zandblauwtje, rolklaver, ganzerik, braam, wilg, paardenbloem en klaver. Tot slot wordt advies uitgebracht ten aanzien van het beheer in gebieden met een bijzondere bijenfauna en worden er lijsten gegeven van gebieden waarvoor het interessant zou zijn om de huidige bijenfauna beter te onderzoeken.  


       
             
       

    R. Krekels, P. Verbeek & R.M.J.C. Kleukers, 1999 

    De wrattenbijter langs het Drongelens kanaal. Duurzaam behoud van de wrattenbijter en zijn leefgebied 


    Natuurbalans-Limes Divergens BV & EIS Nederland.   
       
             
        Jansen, W., R. Kleukers & B. Odé, 1999 

    De rosse sprinkhaan bij Schin-op-Geul 

    EIS1999-01.  
       
             
        Reemer, M. & V.J. Kalkman, 1998 

    Sprinkhanen en krekels van de Rode lijst in Gelderland  
       
             
        Kalkman, V.J., R. Ketelaar & M. Reemer 1998 

    Libellen van de Rode lijst in Gelderland  
       
             
        Stroo, A., 1997 

    Verspreidingsanalyse doelsoorten libellen  
       
             
       

    Kleukers, R. & A. Stroo 1997 

    Het belang van het buitendijks gebied van Tolkamer tot Kandia voor libellen en sprinkhanen 


       
             
        De Vlinderstichting 1992 

    De dagvlinders van het Drongelens kanaal, inventarisatie 1991 en analyse historische gegevens. Deelrapport bij: De fauna van het Drongelens kanaal   
       
             
       

    Peeters, Th.M.J., 1992 

    De bijen en wespen van het Drongelens kanaal. Deelrapport bij: De fauna van het Drongelens kanaal 


       
             
        Musters, J.C.M., 1992 

    De sprinkhanen en krekels van het Drongelens kanaal. Deelrapport bij: De fauna van het Drongelens kanaal   
       
             
        Moller Pillot, H. 1992 

    De fauna van het Drongelens kanaal. Bestaande gegevens, natuurwaarde en betekenis hiervan voor de inrichting 

    Oekologisch Adviesbureau Moller Pillot, EIS Nederland & De Vlinderstichting. 
       

    https://www.eis-nederland.nl/rapporten
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/landschapoverstijgendnw/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/laagveen-en-zeekleilandschap/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/obn-nieuwsbrieven-uit-vakblad-nbl/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/proefschriften/
    https://www.natuurkennis.nl/publicaties/scientific-articles/
    https://www.inaturalist.org/journal/ahospers/68501-325-reports-rapporten-2015-2014-2013
    325-Reports Rapporten Insecten Bijen Libellen Kevers 2015, 2014,2013

    Posted on November 11, 2022 05:05 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    October 26, 2022

    345-In Groningen moet de grutto verhuizen voor de geoorde fuut, die weer moet verhuizen voor nieuwbouw

    https://pointer.kro-ncrv.nl/grutto-verhuizen-geoorde-fuut-verhuizen-nieuwbouw
    https://www.rtvnoord.nl/nieuws/764524/noorderzijlvest-transplanteert-krabbenscheer-in-stadswijk-de-held
    https://groningen.partijvoordedieren.nl/nieuws/krabbenscheer-verwijderd-uit-sloten-de-held
    https://www.inaturalist.org/posts/43089-16-krabbenscheer-en-groene-glazenmaker-verdwenen-bij-nathalie-barneykade-de-held
    Aan de rand van de stad Groningen moeten 5000 woningen verrijzen in de nieuwe wijk Suikerzijde. Maar daar leeft de beschermde geoorde fuut. Volgens de regels van natuurbescherming moet er compensatie komen omdat deze vogel leefgebied verliest. Dat gaat gebeuren in de Polder De Oude Held, maar daar leven beschermde weidevogels zoals de grutto. Ook die vogels krijgen op hun beurt compensatie op een andere plek. “Wij zien vaker plannen die niet zo goed zijn, maar dit is echt een heel slecht plan,” aldus een lokale milieuclub.

    Tientallen jaren werden de vloeivelden rondom de Suikerfabriek in Groningen gebruikt zodat slib in afvalwater kon bezinken. Maar sinds de fabriek is gesloten tiert het natuurlijke leven er welig. Er komen onder meer geoorde futen en watervleermuizen voor.

    https://pointer.kro-ncrv.nl/grutto-verhuizen-geoorde-fuut-verhuizen-nieuwbouw

    Broedgebied verdwijnt
    In 2009 heeft de gemeente Groningen het gebied gekocht en nu moeten er 5000 woningen verrijzen. Een gedeelte van de natuurcompensatie vindt in het gebied zelf plaats, maar er is ook een tweede gebied verderop aangewezen: Polder De Oude Held. Dit is nu een succesvol weidevogelgebied. Om het gebied geschikt te maken voor de geoorde fuut, de watervleermuis en de meervleermuis wordt er water aangelegd, en daardoor zal een deel van het broedgebied van weidevogels verdwijnen. Die op hun beurt weer gecompenseerd moeten worden.

    “Je moet niet compenseren in een ander natuurgebied waar je veel moet opofferen,” aldus Jan-Willem Lobeek van de Natuur en Milieufederatie Groningen, één van de lokale milieuclubs die bij de rechter aan de bel heeft getrokken. “Dat er 5000 woningen komen, dat snappen wij maatschappelijk gezien ook. En op het eerste gezicht lijkt het een goede locatie. Maar dan moet je niet - plat gezegd - alles vlak bulldozeren en groen vernietigen om daarna weer decoratiegroen aan te leggen.” Lobeek pleit ervoor om het gebied veel slimmer in te richten zodat je veel natuurwaarden kan behouden en je minder hoeft te compenseren op geschiktere locaties. Met zes andere natuur- en milieuorganisaties stapten ze naar de rechter.

    Gang naar de rechter
    De rechter legde de bouw stil in afwachting van een definitieve uitspraak in de procedure die is aangespannen. Lobeek: “Het juridische spoor vinden we zelf ook een ongewenst scenario, want dat kent alleen maar verliezers, maar we hebben al jaren geleden aan de bel getrokken.” Volgens Lobeek rechtvaardigt de situatie de gang naar de rechter. “We zien wel vaker plannen die niet zo goed zijn, maar dit is echt een ontzettend slecht plan. Het betekent gewoon het einde van het meest succesvolle weidevogelgebied van de provincie Groningen en de grutto-populatie daar.”
    Gemeente
    De gemeente Groningen laat weten dat ongeveer de helft van de compensatie-opgave binnen het plangebied is gerealiseerd en dat deze gebieden goed functioneren voor water- en meervleermuizen. “Een plek voor de resterende compensatie is afhankelijk van onder andere het vliegbereik van vleermuizen vanaf hun kolonies. De enige geschikte locatie hiervoor ligt aan de rand van een weidevogelgebied. Daar waren wij ons van meet af aan van bewust. Als er een andere geschikte locatie voor deze compensatie-opgave beschikbaar zou zijn geweest, dan hadden we daar voor gekozen. Maar dat blijkt na uitvoerige studie niet het geval.” De gemeente vertrouwt op een goede afloop van de rechtsgang.


  • Onder verantwoordelijkheid van Waterschap Noorderzijlvest is uit sloten in de wijk De Held in Groningen vorig jaar bijna alle krabbenscheer verwijderd. Deze plant is onontbeerlijk voor de voortplanting van de libellensoort Groene glazenmaker, een zeldzame en kwetsbare libellensoort en dus beschermd. Een overtreding van de Wet natuurbescherming, maar de provincie reageerde lauwtjes, en laat ook geen werk maken van het correct opnieuw aanplanten. De fractie heeft vragen gesteld aan het College over deze betreurenswaardige gang van zaken.
    https://pointer.kro-ncrv.nl/grutto-verhuizen-geoorde-fuut-verhuizen-nieuwbouw
    https://www.rtvnoord.nl/nieuws/764524/noorderzijlvest-transplanteert-krabbenscheer-in-stadswijk-de-held
    https://groningen.partijvoordedieren.nl/nieuws/krabbenscheer-verwijderd-uit-sloten-de-held
    https://www.inaturalist.org/posts/43089-16-krabbenscheer-en-groene-glazenmaker-verdwenen-bij-nathalie-barneykade-de-held
  • Waterstof als vervanger van gas?!

    Iedereen wil waterstof! Er zijn veel nieuwe experimenten voor toepassingen met waterstof, maar waar kunnen we het nu het best voor gebruiken?

  • 345-In Groningen moet de grutto verhuizen voor de geoorde fuut, die weer moet verhuizen voor nieuwbouw

  • Posted on October 26, 2022 09:14 AM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    September 24, 2021

    231-RuG WetenschapsWeek In de Wetenschap - Podcast

    Eerdere afleveringen


    1. Aflevering 27: 20 April 2021 was het exact 150 jaar geleden dat Aletta Jacobs zich inschreef aan de RUG. Zij was de eerste vrouw die zich als volwaardig student inschreef bij een universiteit en de eerste vrouw die een universitaire studie afrondde. In deze 2e, Engelstalige aflevering over Aletta Jacobs worden Cisca Wijmenga (Rector van de RUG), Amina Helmi (hoogleraar Dynamica, structuur en vorming van de Melkweg) and Andrea Meagher (Masterstudent Conservatoren-opleiding Kunstgeschiedenis) door Tina en Arjen geinterviewd over wat Aletta Jacobs heeft betekend voor de positie van vrouwen in de wetenschap en vrouwen in het algemeen en hoe deze situatie nu in Nederland is.
    2. Aflevering 26: 20 april 2021 is het precies 150 jaar geleden dat Aletta Jacobs zich inschreef aan de RUG. Tina en Arjen spreken in deze thema-aflevering met Marian Joëls (decaan Faculteit Medische Wetenschappen), Janka Stoker (hoogleraar Leiderschap en Organisatieverandering) en Anne-Men Huijzer (PhD student Applied Mathematics) over wat Aletta Jacobs heeft betekend voor de positie van vrouwen in de wetenschap en vrouwen in het algemeen en hoe deze situatie nu in Nederland is.
    3. Aflevering 25: Deze aflevering is Alex Friedrich te gast. Hij is hoogleraar Microbiologie en Infectiepreventie bij het UMCG. Dit is zijn 2e keer in de podcast. Vorig jaar mei, spraken we met hem over de coronapandemie en de gevolgen voor 2020 zouden zijn. Nu we een volgende fase ingaan met de vaccinaties, leek het ons goed om terug te kijken op vorig jaar en ook om vooruit te kijken naar de uitdaging die voor ons liggen.
    4. Aflevering 24: Te gast in deze speciale aflevering van In de Wetenschap is het volledige College van Bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen. Tina Kretschmer interviewt Jouke de Vries, Cisca Wijmenga en Hans Biemans over hun ervaringen met de coronapandemie. Wat heeft het betekend voor de universiteit, hoe hebben zij het zelf beleefd en hoe ziet de toekomst eruit voor de RUG? De opname is in het Nederlands. Een bewerking van het interview is daarnaast beschikbaar als Engelstalig artikel.
    5. Aflevering 23: Dr. Laura Govers is te gast in deze aflevering van In de Wetenschap, gemaakt in samenwerking met de Klimaatadaptatieweek Groningen. Laura is mariene ecoloog en Wim, Tina en Arjen spreken met haar over haar succesvolle onderzoek naar zeegrasherstel in de Waddenzee. Op de zandplaat Griend is het haar gelukt om via een speciale kitspuitmethode zeegras te zaaien en te laten groeien. Dit heeft positieve gevolgen voor de biodiversiteit en het klimaat!
    6. Aflevering 22: Maritiem archeoloog dr. Yftinus van Popta is te gast in de 22e aflevering van In de Wetenschap . Zijn onderzoek richt zich op de geschiedenis van de Noordoostpolder. Wim, Arjen en Tina spreken met hem over o.a. de verdronken dorpen Marcnesse, Nagele, Fenehuysen I en Fenehuysen II en het gevonden scheepwrak van de Queen Anne.
    7. Aflevering 21: Onze gast is hoogleraar Psychosomatiek Judith Rosmalen. Wim, Tina en Arjen spreken met haar over Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK). We bespreken wat het inhoudt, wat de gevolgen zijn en op welke wijze zij hier onderzoek naar doet. Deze aflevering van de podcast is live opgenomen tijdens het Podcastfestival in september en daardoor is de kwaliteit van de opname iets lager u normaal van ons gewend bent.
    8. Aflevering 20: Dr. Sander de Hosson is onze gast in de eerste aflevering van het 4e seizoen. Hij is longarts in het Wilhelminaziekenhuis in Assen en in juli verkozen tot RUG Alumnus van het Jaar 2019. Hij ontvangt de prijs voor de wijze waarop hij aandacht vraagt voor de emotionele kant van de palliatieve zorg en voor het onder medisch personeel bespreekbaar maken van de dood, te beginnen tijdens hun opleiding
    9. Aflevering 19: Te gast deze aflevering zijn: Pauline Kleingeld, hoogleraar Ethiek en haar geschiedenis en Linda Steg, hoogleraar Omgevingspsychologie: de 2 kersverse winnaars van een Spinozapremie en een Stevinpremie. Kleingeld geldt als een internationaal vooraanstaand deskundige op het gebied van de Kantiaanse ethiek en politieke filosofie. Steg is een pionier binnen de Omgevingspsychologie, een vakgebied dat gedurende de huidige klimaatcrisis steeds belangrijker is geworden. Wim, Arjen en Tina interviewen de laureaten over hun onderzoek en wat de onderscheidingen voor hen betekenen.
    10. Aflevering 18: Gast is Alex Friedrich, hoogleraar Medische Microbiologie aan het UMCG. Wim, Tina en Arjen spreken met hem over de coronacrisis, de maatregelen en zijn persoonlijke ervaringen in omgaan met COVID-19. Daarnaast geeft Arjen een historisch perspectief op het heropenen van de deuren van de universiteit met het oog op de opening nieuwe stijl van het Academisch Jaar.
    11. Aflevering 17: Deze aflevering (opgenomen voor de coronacrisis) is te gast: dr. Tina Kretschmer, universitair hoofddocent aan de Faculteit Gedrags- en Maatschappij-wetenschappen op de afdeling Pedagogische en Onderwijswetenschappen. Wim en Arjen praten met Tina over haar onderzoek naar de invloed van ervaringen van adolescenten met leeftijdsgenoten op andere sociale relaties en voor volgende generaties. Daarnaast is er uitgebreid aandacht voor het multidisciplinaire TRAILS onderzoek.
    12. Aflevering 16: In deze speciale Q&A aflevering van de podcast is rector magnificus Cisca Wijmenga onze gast. Zij beantwoordt een aantal vragen die onze studenten en medewerkers hebben ingestuurd over de impact van de coronacrisis op het werk bij/aan de RUG. We hebben heel veel vragen ontvangen en hebben helaas niet alles kunnen behandelen in de podcast. De vragen die niet aan bod zijn gekomen in deze aflevering, zullen we beantwoorden via de mail. Tevens vind je op onze speciale corona update pagina de laatste updates en een FAQ. Staat je antwoord hier niet tussen, stuur ons dan een mail. Studenten kunnen mailen naar study rug.nl, medewerkers kunnen contact opnemen via amd rug.nl.
    13. Aflevering 15: Deze 15e aflevering staat geheel in het teken van het coronavirus. Te gast is Casper Albers, hoogleraar Toegepaste Statistiek en Data Visualisatie. Casper, Wim, Tina (onze nieuwe presentator) and Arjen bespreken hoe data en statistische modellen van de verspreiding van het coronavirus worden gebruikt in de media, maar ook welke impact het coronavirus heeft op onderzoekers aan onze universiteit.
    14. Aflevering 14: Te gast is prof. dr. ir. Ming Cao. Zijn onderzoek focust zich op multi-agent systems en autonome robots. Door middel van slimme algoritmes laat hij autonome robots samenwerken. Wim Nanna en Arjen interviewen hem over zijn onderzoek en hoe de samenwerking met biologen en sociologen hem helpt om nog betere algoritmes te maken. Tevens vertelt Arjen over de portretten in de Senaatskamer, over de onthulling van het portret van prof. dr. Dirkje Postma en over het belang van haar werk.
    15. Aflevering 13: In onze eerste Engelstalige podcast is dr. Sahar El Aidy te gast. Ze vertelt over haar onderzoek naar de relatie tussen onze darmen en onze hersenen. Wim, Nanna en Arjen vragen op welke manier de bacteriën in de darmen van invloed kunnen zijn op onze stemming, gezondheid en soms zelfs op medicijnen die we nemen. Daarnaast vertelt Arjen over het onderzoek van Theunis Piersma naar de routes en het gedrag van trekvogels.
    16. Aflevering 12: Te gast is em. hoogleraar Louwrens Hacquebord. Veertig jaar geleden organiseerde hij met het Arctisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen de eerste archeologische expeditie van de RUG naar Spitsbergen. Nu opent op 7 december 2019 de tentoonstelling “Spitsbergen 79” in het Universiteitsmuseum die een beeld geeft van de werkomstandigheden van de onderzoekers op Spitsbergen destijds. Wim, Nanna en Arjen interviewen hem over zijn ervaringen tijdens de expeditie.
    17. Aflevering 11: Wim Brons en Nanna Hilton interviewen Caspar van den Berg, hoogleraar Global and Local Governance aan de Campus Fryslân. Hij vertelt over zijn onderzoek naar de groeiende sociale en economische ongelijkheid tussen zogenaamde bruisregio’s en krimpregio’s. Hij legt hierbij de relatie met o.a. de recente boerenprotesten en de invloed die het heeft op het stemgedrag van mensen en noemt dit ook wel “de wraak van de vergeten regio’s”. Daarnaast vertelt Arjen Dijkstra over de rol van de universiteit in Friesland door de jaren heen.
    18. Aflevering 10: Te gast is prof.dr. Amina Helmi, winnaar van de Spinozapremie 2019. Ze is hoogleraar Dynamica, Structuur en Vorming van de Melkweg. Eind oktober 2018 publiceerde ze in Nature haar onderzoek naar de vorming van ons Melkwegstelsel en de ontdekking dat de Melkweg ongeveer 10 miljard jaar geleden is samengesmolten met een ander sterrenstelsel. We interviewen haar over het onderzoek en hoe het is om de Spinoza premie te ontvangen.
    19. Aflevering 9: Dieren worden steeds vaker ingezet in therapie met kinderen met Downsyndroom of autisme. Maar werkt het ook en zo ja, hoe dan? Dr. Steffie van der Steen onderzoekt dit en wordt door Wim Brons en Arjen Dijkstra geïnterviewd over haar onderzoek naar de werking van dierondersteunde interventies (diertherapie). In het kader van Intellectual Property (IP) week spreken we met de mensen van het Oceangrazer project en het IP-team.
    20. Aflevering 8: Kersvers hoogleraar Casper Albers is te gast in de 8e aflevering van In de Wetenschap. Wim Brons en Nanna Hilton praten met hem o.a. over zijn oratie: "Toegepaste statistiek: van ontwikkeling tot communicatie", factchecken, statistiek in de media en de onderwijsstaking. Daarnaast is er wetenschapsnieuws met Arjen Dijkstra en een interview met Saskia Nijmeijer. Zij onderzoekt of van het aanleren van nieuwe vaardigheden, zou kunnen helpen om langer cognitief gezond te blijven.
    21. Aflevering 7: In aflevering 7 worden dr. Katherine Stroebe en hoogleraar Tom Postmes geïnterviewd door Wim Brons en Nanna Hilton over hun onderzoek naar de effecten van de aardbevingen als gevolg van gaswinning in Groningen op de gezondheid en veiligheid die Groningers ervaren. Daarnaast is er natuurlijk weer actueel wetenschapsnieuws met Arjen Dijkstra.
    22. Aflevering 6: De 6e aflevering van In de Wetenschap gaat over de platformeconomie. Te gast in de podcast is prof.dr. Peter Verhoef, hoogleraar Marketing. Wim Brons en Nanna Hilton interviewen hem over verschillende facetten ervan en wat de gevolgen zijn. Daarnaast is er wetenschapsnieuws met Arjen Dijkstra en is er een interview met PhD-er Linda Dijkshoorn.
    23. Aflevering 5: In deze aflevering een interview met prof.dr. Anton Scheurink, hoogleraar Neuroendocrinologie. Wim en Nanna interviewen hem over Anorexia en verslaving. Ook vertelt Nanna over haar toelating tot De Jonge Akademie van de KNAW en wordt Jaap Waverijn geïnterviewd over hoe wetten en regelgeving kunnen bijdragen aan het tegengaan van klimaatverandering.
    24. Aflevering 4: Te gast is prof. dr. Niels Taatgen, hoogleraar Cognitive Modeling. Wim en Nanna interviewen hem o.a. over AI en het CogniGron instituut. Daarnaast is er wetenschapsnieuws en wordt Simon Hemelaar geïnterviewd over de toepassing van fluorescente nanodiamanten in onderzoek naar kanker en veroudering.
    25. Aflevering 3: Deze aflevering is dr. Marthe Walvoort te gast. Zij wordt door presentatoren Wim Brons & Nanna Haug Hilton geïnterviewd over haar onderzoek naar suikers en het effect ervan op gezondheid en ziekte en de uitdagingen in haar onderzoek.
    26. Aflevering 2: Dr. Marie José van Tol staat centraal in de 2e aflevering. Ze vertelt over haar onderzoek naar de inzet van cognitieve therapie bij het voorkomen van een terugval bij depressie. O.a. voor dit onderzoek heeft zij de Heineken Young Scientists Award gewonnen.
    27. Aflevering 1: In aflevering 1 wordt Mickel Hansen geïnterviewd over het baanbrekende onderzoek dat hij doet in de onderzoeksgroep van hoogleraar Ben Feringa, en praat Arjen Dijkstra over alle activiteiten tijdens Koningsdag 2018.
    28. Atlas, you are dead to me, spoorloos, IK WEET JE WACHTWOORD DANIEL VERLAAN, Stuurloos, TuinierKwartier, Geschieneis voor herbeginnners, De Machine, Sterrenstof, Lieve uti belgie, Sorry for the kids, het geheim van Wijzman, SpaceCowboys, Nerdland jaandoverizcht wetenschap, Ik weet je wachtwoord, Het nieuwe geld, reinierjanprakke.

    231-RuG WetenschapsWeek In de Wetenschap - Podcast

    Posted on September 24, 2021 07:17 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    September 20, 2021

    230-Natuur Bos Beheerdersdag 24 september

    Beheerdersdag op vrijdagochtend 24 september 2021.

    De verschillende presentaties worden live gestreamd via onze website en zijn vrij toegankelijk. Naderhand zijn ze ook via deze website terug te zien..

    PLENAIR

    10:00 uur 10:10 - 10:40 uur 11:55 - 12:25 uur 12:30 - 12:55 uur
    'Studio' 1

    Opening


    Opening Beheerdersdag door Vera Dalm (directeur VBNE)

    Uitvoering van de Bossenstrategie in de praktijk
    Bart Krol, Marianne van der Veen (Projectleider Uitvoering Bossenstrategie) en Sander Wijdeven (Staatsbosbeheer) meer informatie

    Natuurbeheerders moeten hun natuurgebieden de komende jaren weerbaarder maken tegen de risico’s van onbeheersbare natuurbranden. Dit vergt een integrale aanpak en een andere inrichting van de gebieden. Wat kunnen we leren van bijvoorbeeld de grote natuurbranden van de afgelopen jaren? Jelmer Dam (Instituut Fysieke Veiligheid) is Landelijk Coördinator Natuurbrandbeheersing. Hij toont praktijkvoorbeelden en vertelt over de ambities en toekomstplannen rond het landelijk specialisme Natuurbrandbeheersing.

    De Grote Online BeheerdersdagQuiz


    o.l.v. Klaas de Jong (Natuurmonumenten)

    We hebben deze ochtend een aantal plenaire onderdelen/presentaties en een aantal parallel(keuze)-sessies. De verschillende presentaties worden live gestreamd via onze website en zijn vrij toegankelijk. Naderhand zijn ze ook via deze website terug te zien.

    Parallelsessies

    10:45 - 11:15 uur 11:20 - 11:50 uur
    'Studio' 1

    De toekomst van houtbouw
    Eric de Munck (Centrum Hout)
    meer informatie

    De ambities uit de Bossenstrategie, klimaatverandering: we hebben de komende jaren veel en mogelijk ander plantsoen nodig. Niemand wil natuurlijk achter het net vissen. Welke soorten zijn momenteel populair en hoe zorgen we ervoor dat er genoeg geschikt plantsoen beschikbaar is? André Wijnstra (Boomkwekerij Kloosterhuis/ Cultuurgroep Bos- en Haagplantsoen) vertelt over de beschikbaarheid en kwaliteit van plantsoen.
    'Studio' 2

    Insectvriendelijk beheer in agrarisch gebied
    Anthonie Stip

    (Vlinderstichting)

    meer informatie

    Hoe werken beheerders, eigenaren en vrijwilligers samen om ook buiten natuurgebieden, natuur weer haar plek teruggeven op het strand? Paul Verhoeff (Het Zeeuwse Landschap) en Chris Vreugdenhil (LandschappenNL) vertellen over ‘Het Groene strand’: “Samen brengen we natuur en natuurbeleving terug op meer dan de helft van de Nederlandse stranden. Voornamelijk door een ander beheer – niet meer machinaal maar juist handmatig schoonmaken – en rust voor (broedende) vogels.”
    'Studio' 3

    Nieuwe zoogdieren: lust of last?
    Glenn Lelieveld

    (Zoogdiervereniging)

    meer informatie

    Om natuur in Nederland duurzaam te kunnen beheren moeten we op landschapsniveau kijken wat nodig is voor behoud van die natuur. Dit betekent bijna automatisch dat je verder moet kijken dan de huidige grenzen van de natuurgebieden. Vaak kom je dan terecht in het aangrenzend boerenland en zijn maatregelen daar nodig om de natuur te herstellen. Denk aan verhogen van grondwaterstanden en het verminderen van uitstoot van nutriënten via het water en de lucht. Tegelijkertijd is het van net zo groot belang om in deze zogenaamde overgangsgebieden een toekomstperspectief te creëren voor de boeren die daar zitten, want zij zijn de beheerders van het landschap in deze overgangsgebieden. Dus van welke oplossing profiteren de natuur én de boer? Evelien Verbij (BoerenNatuur) en Fen van Rossum (Natuurmonumenten) vertellen over de uitdagingen bij beheer van overgangsgebieden.

    230-Natuur Bos Beheerdersdag 24 september

    Natuur Bos Beheerdersdag 2020.

    https://beheerdersdag.nl/digitale-beheerdersdag-trekt-meer-dan-330-deelnemers/
    Digitale Beheerdersdag 2020 trekt meer dan 330 deelnemers. Het was nog spannend tot op de ochtend zelf, met alle digitale uitdagingen, maar we hebben een bijzonder leuke en toch ook interactieve digitale Beheerdersdag gehad! Op Landgoed Marienwaerdt waren drie studio's ingericht waarvandaan de presentat
    https://beheerdersdag.nl/digitale-beheerdersdag-trekt-meer-dan-330-deelnemers/

    Het was nog spannend tot op de ochtend zelf, met alle digitale uitdagingen, maar we hebben een bijzonder leuke en toch ook interactieve digitale Beheerdersdag gehad! Op Landgoed Marienwaerdt waren drie studio’s ingericht waarvandaan de presentaties live werden gestreamd. Het programma werd door rond de 330 individueel ingelogde mensen bekeken. We zagen ook beelden voorbij komen van collega’s die gezamenlijk op groot scherm keken (via 1 account); het totale aantal kijkers lag dus nog hoger!

    Interactie en terugzien presentaties

    Tijdens de presentaties werd er ook onderling gechat door de deelnemers, en werden vragen gesteld richting sprekers. Voor zover mogelijk werden die tijdens de sessies beantwoord. Er was niet altijd tijd om (alle) vragen te beantwoorden, dus er volgen nog wat vragen en antwoorden op deze website. Het slotstuk van de ochtend was de Grote Online BeheerdersdagQuiz, met meer dan 100 deelnemers!

    Hieronder vind je de presentaties (pdf) die tijdens de Beheerdersdag gebruikt zijn.

    Voor wie de digitale Beheerdersdag heeft moeten missen:

    De opnames van de live-presentaties staan nu ook online (YouTube).

    Veel dank aan alle sprekers, deelnemers, technici en Marienwaerdt voor het mogelijk maken van deze bijzondere editie. We hopen jullie volgend jaar (vrijdag 24 september 2021) weer in levenden lijve te mogen ontmoeten!

    Presentaties Beheerdersdag(pdf) 2020

    1. Lennard Jasper & Jeannet Hulshof – Hoe gaan we om met de wolf in Nederland?
    2. Jakob Leidekker – De relatie tussen in het wild levende dieren en (terrein)doelen
      Vragen en antwoorden bij presentatie Jakob Leidekker

    3. Uko Vegter – Effecten van droogte naar te grote hoogte?
    4. Hugo Vernhout – Pacht, duurzaamheid en lange termijn zekerheden; tegenstanders of teamgenoten?
    5. Wouter Delforterie – Uitgangspunten van klimaatslim bosbeheer
      Vragen en antwoorden bij presentatie Wouter Delforterie

    6. Jasprina Kremers & Paul Copini – Klimaatslimme boomsoorten voor het Nederlandse bos
    7. Gerrit-Jan van Herwaarden – Meer houtwallen, heggen en singels in het Nederlandse cultuurlandschap
    8. Rob Messelink – De Bossenstrategie: een sneak preview

    In het Vakblad NBL van september 2020 stond een Beheerdersdag-themadeel met bijdragen van Jakob Leidekker (Zichtbaar wild of een stabiel gemengd bos?) en Wouter Delforterie, Jasprina Kremers en Paul Copini (Uitgangspunten van klimaatslim bosbeheer). Het vakblad is via onderstaande link te bekijken.

    De digitale Beheerdersdag werd je aangeboden door:

    de Bosgroepen en de VBNE i.s.m. LandschappenNL, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Federatie Particulier Grondbezit, Kennisnetwerk OBN, Nederlandse Vereniging van Rentmeesters, Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging, Probos, Koninklijke Nederlandse Bosbouwvereniging, Colland Arbeidsmarkt, Natuurnetwerk Gemeenten & Rijksvastgoedbedrijf.

    Presentaties , Literatuur, Referenties 2020

    1. https://beheerdersdag.nl/terugblik/
    2. https://vakbladnbl.nl/wp-content/uploads/VNBL_sept2019_def.pdf
    3. https://beheerdersdag.nl/presentaties/
    4. De presentatie Van Rene Jochems op de beheerdersdag 2017
      http://www.bodemennatuur.nl/wp-content/uploads/2017/09/Van-pitrus-naar-blauwe-knoop.pdf

    5. https://beheerdersdag.nl/wp-content/uploads/Presntatie-Houtverkoop-in-eigen-regie-Beheerdersdag-2017.pdf
    6. https://beheerdersdag.nl/wp-content/uploads/Presentatie-Handboek-STOWA-Beheerdersdag-29-sep-2017.pdf
    7. https://wimhuijser.nl/presentatie-boek-populier-tijdens-beheerdersdag-2017/
    8. https://www.ranox.nl/wp-content/uploads/2017/10/20170929_Beheerdersdag_Breuksnoeien.pdf
    9. https://www.youtube.com/channel/UCubsBi-tSbZHnOhOvyKM7fw/videos
    10. https://www.youtube.com/channel/UCubsBi-tSbZHnOhOvyKM7fw/videos
    11. https://www.youtube.com/channel/UCubsBi-tSbZHnOhOvyKM7fw/videos

    >

    Presentaties Beheerdersdag 2019


    Op deze pagina vind je de beschikbare presentaties van verschillende workshops die tijdens de Beheerdersdag 2019 zijn gegeven. Hier kun je het programma van 27 september 2019 nog terugzien.

    1. De gevolgen van droogte en hitte op onze bossen – Peter Roskams ea (INBO Vlaanderen)
    2. Urban forestry 2.0 – de 3 Ps – Annemieke Visser-Winterink (Borgman Beheer)
    3. Tijdelijk akkerbeheer voor het ontwikkelen van kruidenrijke graslanden – Karl Eichhorn (Eichhorn Ecologie)
    4. Landschapsgeschiedenis Wisselse Veen – Harm Smeenge (Bosgroepen)
    5. Hoe verleid je mensen tot veilig werken – Yvonne Kok (VBNE)
    6. Afrikaanse varkenspest – Kathleen Vanhuyse (Hubertus Vereniging Vlaanderen)

    Presentaties , Literatuur, Referenties 2020

    1. https://beheerdersdag.nl/terugblik/
    2. https://vakbladnbl.nl/wp-content/uploads/VNBL_sept2019_def.pdf
    3. https://beheerdersdag.nl/presentaties/
    4. De presentatie Van Rene Jochems op de beheerdersdag 2017
      http://www.bodemennatuur.nl/wp-content/uploads/2017/09/Van-pitrus-naar-blauwe-knoop.pdf

    5. https://beheerdersdag.nl/wp-content/uploads/Presntatie-Houtverkoop-in-eigen-regie-Beheerdersdag-2017.pdf
    6. https://beheerdersdag.nl/wp-content/uploads/Presentatie-Handboek-STOWA-Beheerdersdag-29-sep-2017.pdf
    7. https://wimhuijser.nl/presentatie-boek-populier-tijdens-beheerdersdag-2017/
    8. https://www.ranox.nl/wp-content/uploads/2017/10/20170929_Beheerdersdag_Breuksnoeien.pdf
    9. https://www.youtube.com/channel/UCubsBi-tSbZHnOhOvyKM7fw/videos
    10. https://www.youtube.com/channel/UCubsBi-tSbZHnOhOvyKM7fw/videos
    11. https://www.youtube.com/channel/UCubsBi-tSbZHnOhOvyKM7fw/videos

    >

    Presentaties Beheerdersdag 2017


    Dé kennis- en netwerkdag voor Nederlandse bos- en natuurbeheerders staat weer voor de deur. Op 29 september bent u voor de negende editie van de Beheerdersdag welkom op Landgoed Mariënwaerdt. De FPG is partner van de Beheerdersdag, die wordt georganiseerd door onze VBNE.

    Op de Beheerdersdag wordt u in vier workshoprondes bijgepraat over allerlei actualiteiten. De onderwerpen lopen uiteen van natuurbeheer tot bosbouw, van het werken met vrijwilligers tot de laatste inzichten uit onderzoek. De Beheerdersdag is wat voor u als u:

    zich afvraagt: hoe houd ik oude, ecologisch waardevolle lanen veilig?
    uw kennis over de Gedragscodes Bosbeheer en Natuurbeheer wilt bijspijkeren;
    meer wilt weten over de essentaksterfte;
    wilt weten welke factoren de prijs van rondhout bepalen;
    benieuwd bent naar de laatste ontwikkelingen rond de NSW.
    Dit is een greep uit het programma. Het volledige overzicht van workshops vindt u op beheerdersdag.nl/programma

    De FPG-workshop over het landgoedmodel is wegens omstandigheden afgelast. Een artikel hierover kunt u vanaf 19 september lezen in het Vakblad Natuur Bos Landschap.

    Infomarkt
    Ook dit jaar is er weer ruimte gemaakt voor een infomarkt. Ruim 30 bedrijven en organisaties presenteren zich hier. Ook de FPG zal met een stand aanwezig zijn.

    230-Natuur Bos Beheerdersdag 24 september

    Posted on September 20, 2021 04:24 PM by ahospers ahospers | 0 comments | Leave a comment

    September 11, 2021

    211-De '''Onneres''' is een vrij hoog gelegen [[Es (geografie)|es]] dat ruim buiten en onder het dorp

    Artikel door Censuur Wikipedia verwijderd terwijl tientallen betrokkenen voor stemden. De grootste vandalisten op Wikipedia zijn de psychopaten vandalismebestrijders zelf

    {{Infobox park|park=Onneres|afbeelding=8405.OnnerEs.Glimmen.ZuidVeld.KoelenBergSteeg.Paviljoen.AppelBergen.jpg|onderschrift=|type=
    | provincie={{NL-vlag|Groningen (provincie)}}
    | gemeente={{NL-vlag|Groningen}}
    |locatie=[[Groningen (gemeente)|Groningen]]|status=|aantalbezoekers=|voorzieningen=Cultuurlandschap|beheerder= Land van Ons |oppervlakte=26 [[hectare|ha]]|opening= Middeleeuwen
    | lat_deg = 53 | lat_min = 08 | lat_sec = 55 | lat_dir = N | lon_deg = 6 | lon_min = 38 | lon_sec = 26 | lon_dir = E|mapname=Groningen|maptype=relief
    }}
    De '''Onneres''' is een vrij hoog gelegen [[Es (geografie)|es]] dat ruim buiten en onder het dorp [[Onnen]] ligt in de gemeente [[Groningen (gemeente)|Groningen]].{{Citeer web|url=https://www.onnen.nu/wp-content/uploads/2019/02/Verleden-heden-en-toekomst-van-de-Fruitberg-4.pdf|titel=Verleden Heden Toekomst Fruitberg }} Op het hoogste punt van deze voormalige gemeenschappelijke akkers van Onnen is in het oosten het Hunzedal te zien en in het westen bos, de pingorestanten en op het 4 meter lagere punt is het veen{{Citeer boek|titel=Rekreatie en Natuur in de Appelbergen|auteur=Els Loef|medeauteurs=Jan Jacob Stam|url=https://fse.studenttheses.ub.rug.nl/10145/1/Biol_Ma_1981_ELoeff.CV.pdf|uitgever=Rijksuniversiteit Groningen|datum=1981|ISBN=D409}}.

    De Onneres ligt in het oude rechtsgebied [[Gorecht (streek)|Het Gorecht]] onder [[Onnen]] en [[Haren (gemeente)|Haren]] is sinds de herindeling van 2019 onderdeel van de gemeente Groningen. De es ligt op de oostelijke flank van de [[Hondsrug]] waar het zand overgaat in het veen van de Hunzelaagte]]. In combinatie met [[Appelbergen]] is de Onneres een gebied voor open-luchtrecreatie.{{Citeer web|url=https://landvanons.nl/welkom-op-de-onner-es//?mt=8|titel=Welkom op de Onner Es}}{{Citeer web|url=http://landschapsgeschiedenis.nl/deelgebieden/14-Gorecht.html|titel=Landschappen van Noord-Nederland Gorecht|bezochtdatum=Juli 2021|auteur=Gerben de Vries|achternaam=De Vries|voornaam=Gerbern|medeauteurs=Theo Spek|datum=Juli 2021|werk=Landschappen van Noord-Nederland|uitgever=Kenniscentrum Landschap van de Rijksuniversiteit Groningen|taal=NL}}

    == Wegen en paden op de Onneres ==
    Het ''Tranendal'' is een pad dat in het verlengde ligt van de Dalweg bij het in 1920 aangelegde viaduct (Viaductweg) over het [[Spoorlijn Meppel - Groningen|spoor]]. In deze omgeving liepen vroeger veel meer paden, zodat de eigenaren bij hun percelen konden komen en ook deze zijn in de [[1980-1989|jaren tachtig]] opgeruimd en is het Tranendal aangelegd als vervanging van de verbinding tussen de Dalweg en de Onneresweg ([[Appelbergen]]). Dwars door het gebied loopt een intensief gebruikt wandel- en ruiterpad, de Onneresweg naar de Hoge Heereweg.{{Citeer web|url=https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/08/Zandwegen-deel-I-def-concept-nota.pdf/?mt=8|titel=Zandwegen deel 1 Haren}}{{Citeer web|url=https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/08/Zandwegen-deel-II-def-Inventarisatie.pdf/?mt=8|titel=Zandwegen deel 2 Inventarisatie}} De Vlasoorsteeg was tot de bouw van het viaduct in 1920 de verbindingsweg tussen Onnen en Harendermolen. In 2010 is het laatste deel van de Vlasoorsteeg bij de weilanden gevoegd.{{Citeer web|url=https://www.onnen.nu/wp-content/uploads/2019/02/Verleden-heden-en-toekomst-van-de-Fruitberg-4.pdf|titel=Verleden Heden Toekomst Fruitberg }} De Onneresweg is een zeer oude weg over het hoogste deel van de oostelijke uitloper van de [[Hondsrug]]. De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs hunebed [[G4 (hunebed)|G4]] en een middeleeuws grafveld.{{Citeer boek|titel=Ruimtelijk beleid van Gemeente Haren in Onner en Oostpolder|auteurlink=https://fse.studenttheses.ub.rug.nl/10274/1/Bio_Ma_1983_SBroekhuizen.CV.pdf|auteur=S.F. Broekhuijsen|medeauteurs=S.F. Broekhuijsen - de Hes|url=https://fse.studenttheses.ub.rug.nl/10274/1/Bio_Ma_1983_SBroekhuizen.CV.pdf|uitgever=RuG|pagina's=Juni 1983|ISBN=D299}} {{Citeer web|url=https://www.topotijdreis.nl//?mt=8|titel=TopoTijdReis.nl}}, waarmee de aanleg van de (spoor)wegen te volgen is.

    Onnen 2794 OnnerPolder Meerwijck Groninger Landschap Zuidlaardermeer.jpg|De Onneresweg is een zeer oude weg vlak bij de Hoge Hereweg en parkeerplaats Appelbergen in augustus 2017
    3.OnnerEs.Glimmen.ZuidVeld.KoelenBergSteeg.jpg|De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 22 08 240000.jpeg|De Onneresweg is de doorgaande verbinding en ruiterroute tussen Onnen en de Hoge Hereweg
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 22 17 591000.jpeg|Uitzicht vanaf Onneresweg golft op en neer met het open landschap en biedt uitzicht op de Onneres en zorgt voor ontsluiting aanliggende agrarische percelen
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 24 31 796000.jpeg|Pingoruïne op Onneres
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 26 05 814000.jpeg|Blik naar het westen
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 26 19 667000.jpeg|De Onneresweg is een veel gebruikte ruiterroute en loopt over het hoogste deel van de oostelijke uitloper van de Hondsrug

    ==Pieterpad ==
    Het [[Pieterpad]] loopt over de Onneres, onder andere via het ''Tranendal''.{{Citeer web|url=https://www.routeyou.com/nl-nl/route/view/2966383/wandelroute/pieterpad-deel-3/?mt=8|titel=Pieterpad Etappe 3 over Viaductweg Tranendal Onneres}}

    ==Spoorlijn, Rangeerterrein, spooremplacement en tenslotte onderhoudsbedrijf ==
    Tussen Glimmen en Onnen lagen, voordat de [[Spoorlijn Meppel - Groningen|spoorlijn]] aangelegd werd, aan het einde van de 20e eeuw moerassen als het ''Onnerveen, Steenbergerveen'' en het ''Langakkerveen''. Begin jaren 1990 wordt het Langakkerveen (het gebied heet dan intussen ‘Elzenhof’) weer ingeplant met bomen. Op 1 mei 1870 werd de door Staatsspoor aangelegde spoorlijn Groningen-Assen geopend. Deze ingreep snijdt het landschap ter plekke in tweeën. Rond 1925 wordt een omvangrijke spoorwerkplaats en het [[viaduct]] en de Viaductweg aangelegd. Dan verandert ook de weginfrastructuur in het gebied: meerdere spoorwegovergangen worden vervangen door viaducten. Dit is ook de periode waarin het Langakkerveen wordt ontgonnen. De Onneres grenst aan de westkant aan het spoorwegemplacement bij Glimmen dat destijds opgehoogd is met het afgegraven zand afkomstig van de Es van Onnen.{{Citeer web|url=https://www.onnen.nu/wp-content/uploads/2019/02/Verleden-heden-en-toekomst-van-de-Fruitberg-4.pdf|titel=Verleden Heden Toekomst Fruitberg }}{{Citeer web|url=https://www.rtvnoord.nl/nieuws/717489/eeuwenoude-pingoruines-worden-hersteld-het-lijkt-een-gewoon-meer-maar-dat-is-het-niet/?mt=8|titel=Coöperatie Land van Ons koopt deel van Onner Es}}{{Citeer web|url=https://gemeenteraad.groningen.nl/Documenten/P9-Landschapsontwikkelingsplan-Haren-2004.pdf/?mt=8|titel=Landschapsontwikkelingsplan Haren 2004 }}{{Citeer web|url=https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/08/Zandwegen-deel-I-def-concept-nota.pdf/?mt=8|titel=Zandwegen deel 1 Haren}}
    {{Citeer web|url=https://www.delpher.nl/nl/tijdschriften/view?identifier=MMUTRA03:004516008:00005&query=onnen&coll=dts&rowid=2/?mt=8|titel=Het rangeerterrein te Onnen}}

    ==Prehistorie, Landschaphistorie pingo ==
    Het [[Ontstaan_van_de_Nederlandse_ondergrond]] werd gevormd werd gevormd in de voorlaatste ijstijd, het [Saalien]. Tijdens het [[Saalien]] vormde zich een aantal lobvorminge ijstongen die soms een doorsnede hadden van enkele tientallen kilometers. In het grensgebied van Groningen en Drenthe ontstond het brede oerstroomdal van de [[Hunze]]]. Dit [[Hunzedal]], waarvan de westelijke dalrand door de Hondsrug wordt gevormd, is ongeveer 20 km breed. De oostelijke dalrand is door opvulling met jonger [[sediment]] echter niet goed aan het oppervlak waarneembaar. Het gebied ten oosten van dit [[Hunzedal]] wordt aangeduid als de Hunzevlakte (het huidige veenkoloniale gebied). In de laatste ijstijd, het [[Weichselien]] ontstonden pingo’s of vorstheuvels doordat grote concentraties water in de ondergrond bevroren (permafrost). Ondergronds water zette door bevriezing uit en vormde een grote ijslens en de bovenliggende grond werd opgetild tot een heuveltje. Toen het klimaat weer warmer werd tijdens het [[Holoceen]], smolt de [[ijslens]] en gleed de bovengrond van de ijsmassa af naar de buitenkant en vormde een wal rond het nu ontstane meer. Tijdens het (huidige) warme [[Holoceen]] onstond in geheel West Europa [[hoogveen]] dat door de stijgende zeespiegel in de loop van honderden jaren weggeslagen werd. Deze [[pingoruïnes]] komen veelvuldig voor in [[Appelbergen]] en bij [[Onnen]]{{Citeer web|url=https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/12/Nota_archeologiebeleid_en_archeologische_beleidskaart_Nota_archeologiebeleid_Haren.pdf|titel=Nota archeologiebeleid en beleidskaart Haren}}.

    === Hondsrug ===
    Bij Onnen zijn twee ruggen met in het midden een laagte. De Hoge Herenweg ligt op de Westelijke rug en de Onneres op de oostelijke Hondsrug. De camping Fruitberg is het hoogste punt, terwijl het "Veentje" 3 meter lager ligt. Het water blijft zo goed staan omdat de bodem van de in de ijstijd aangevoerde keileem is. Het beekje dat in Het veentje ontsprong liep via het Westerveen en Onnerveen (de [[Onnerpolder]]) in de ''Biks'' dat [[beek (watergang)|beek]] betekent. Het zand van de akkers naast de Gieselgeer en Fruitberg zijn afgegraven en met de komst van de spoorlijn zijn waterafvoer en wegen veranderd, verdwenen en aangelegd.{{Citeer web|url=https://www.onnen.nu/geschiedenis/ontstaan-en-ontwikkeling/|titel=Ontstaan en ontwikkeling Onnen.nu }}

    === Pingoruïne ''Het Veentje'' ===
    In het gebied is een [[pingoruïne]] aanwezig. Aan deze ruïne wordt onderzoek gedaan. In de directe omgeving van Onnen en Glimmen komen tientallen pingoruïnes voor.{{Citeer web|url=https://www.rtvnoord.nl/nieuws/717489/eeuwenoude-pingoruines-worden-hersteld-het-lijkt-een-gewoon-meer-maar-dat-is-het-niet/?mt=8|titel=Eeuwenoude pingoruïnes worden hersteld}}{{Citeer web|url=https://www.harendekrant.nl/nieuws/cooperatie-land-van-ons-koopt-deel-van-onner-es/?mt=8|titel=Coöperatie Land van Ons koopt deel van Onner Es}} Gedurende de jaren ’20 van de vorige eeuw vinden er diverse ontginningen plaats. Ook de grote pingoruïne ‘Het Veentje’ wordt niet ontzien. Begin jaren ’50 moet ook het laatste stukje veen in het gebied het ontgelden. Dat is ook de periode, waarin op grote schaal afwateringssloten worden aangelegd en [[Ecologische gradiënt|gradiënten]] vlak geploegd worden.

    ===Camping Fruitberg Onnenstaete ===
    Groninger modezaakeigenaar Zwartsenberg heeft in 1940 na verbetering van met grond uit de polder de boomgaard ''Fruitberg'' aangelegd. In de [[1950-1959|jaren vijftig]] werd deze verkocht aan A.J. de Boer in Haren die nadat de boomgaard niet meer winstgevend was, er een camping voor [[Stadje]]rs te maken, samen met een kampeerveldje. Het veranderde toen na aankoop in 2000 projectontwikkelaar chalets wilde gaan plaatsen.{{Citeer web|url=https://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?v2=true&id=HWB-20101007-01019003&vw=org&lm=onneres/?mt=8|titel=Camping Fruitberg Onnerstaete (Krant van Toen}}{{Citeer web|url=https://www.onnen.nu/wp-content/uploads/2019/02/Verleden-heden-en-toekomst-van-de-Fruitberg-4.pdf|titel=Verleden Heden Toekomst Fruitberg }}

    ==Geschiedenis Gorecht ==
    Met de komst van de Trechter Beker cultuur startte 5000 jaar voor Christus de bewoning van Onnen.
    Er zijn op de [[Hondsrug]] in verhouding tot de midden ijzertijd minder nederzettingslocaties bekend uit de late ijzertijd en Romeinse tijd. Dit heeft mogelijk te maken met de migratie van zandboeren naar de kleistreken van Friesland en Groningen. Maar ook met het feit dat nederzettingen niet meer binnen de celtic field lagen, maar verhuisden naar de lager gelegen [[beekdal]]flanken. De akkertjes binnen de [[celtic field]]s werden intensiever gebruikt dan in de periode daarvoor. In de late ijzertijd ontstonden de hoge, brede zandwallen rond de akkertjes. Akkers hoefden niet meer braak te blijven liggen omdat men ze ging bemesten met mest van de veestapel. De nederzettingen werden kleiner en plaatsvaster. Gedurende meerdere generaties bleef men op dezelfde plek wonen. De component veehouderij ging in de late ijzertijd een grotere rol spelen. Vanuit de verschillende dorpen (Essen, Haren, Onnen, Glimmen en Noordlaren) worden de beekdalen stap voor stap ontgonnen. De veenbodem was een belangrijke leverancier van de brandstof turf. Aan de oostzijde van de Hondsrug scheiden verschillende binnendijkjes, de zogenoemde hooidijken, de territoria van de dorpen, zoals de Noorderhooidijk en Osdijk ten noorden en zuiden van Onnen en de Noorderzanddijk tussen Essen en Haren.

    Onnen maakte deel uit van de zandstreek en het hoge deel van het [[Gorecht (streek)|Gorecht]] dat ookwek "Go" genoemd werd en ontstaan is tijdens de ijstijden. Het gebied was 10.000 voor Christus bewoond door mensen van de [[Hamburgcultuur]]. De [[Trechterbekercultuur]] heeft met de [[hunebed]]den duidelijk sporen achtergelaten.{{Citeer web|url=http://landschapsgeschiedenis.nl/deelgebieden/14-Gorecht.html/?mt=8|titel=LandschapGeschiedenis van het Gorecht}}{{Citeer web|url=https://www.cultureelerfgoed.nl/binaries/cultureelerfgoed/documenten/publicaties/2019/01/01/dorpen-in-groningen-ontdek-je-dorp-en-ontwikkel-het-samen-verder/Dorpen_in_Groningen_Ontdek_je_dorp_web-A.pdf/?mt=8|titel=Dorpen van Groningen(RCE)}} In 1966 werd door een steengruisplek in een akker de locatie van het hunebed [[G4 (hunebed)|G4]] ontdekt door J.E. Musch.{{Citeer web|url=https://hunebeddeninfo.nl/overzicht-verdwenen-hunebedden-in-drenthe-en-groningen//?mt=8|titel=Zoektocht verdwenen hunebed G4}}

    In de Middeleeuwen groeit de bevolking van Nederland en ontwikkelen zich de Esdorpen op de Hondsrug met het potstalsysteem. De Essen(hoge akkerbouwgronden), De beekdalen(weilanden voor het vee) en heidevelden(schapen en leverancier grond voor de potstal) maken samen het Esdorp compleet.
    {{Citeer web|url=https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/07/Kadernota-Buitengebied-Haren-2012-1.pdf//?mt=8|titel=Kadernota-Buitengebied-Haren-2012}}

    Onnen 2794 OnnerPolder Meerwijck Groninger Landschap Zuidlaardermeer.jpg|De Onneresweg is een zeer oude weg vlak bij de Hoge Hereweg en parkeerplaats Appelbergen in augustus 2017
    3.OnnerEs.Glimmen.ZuidVeld.KoelenBergSteeg.jpg|De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 22 08 240000.jpeg|De Onneresweg is de doorgaande verbinding en ruiterroute tussen Onnen en de Hoge Hereweg
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 22 17 591000.jpeg|Uitzicht vanaf Onneresweg golft op en neer met het open landschap en biedt uitzicht op de Onneres en zorgt voor ontsluiting aanliggende agrarische percelen
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 24 31 796000.jpeg|Pingoruïne op Onneres
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 26 05 814000.jpeg|Blik naar het westen
    OnnerEs Glimmen Tranendal Onneresweg Dalweg Land van Ons Haren Groningen 23 26 19 667000.jpeg|De Onneresweg is een veel gebruikte ruiterroute en loopt over het hoogste deel van de oostelijke uitloper van de Hondsrug

    ==Land van Ons, de Toekomst en Onderzoek ==
    De Onneres is eigendom van en een aantal boeren en van de coöperatie ''Land van Ons'' die 26 hectare grond overnam van veeboer Kees Vlaar aan de Gieselgeer in Onnen. {{Citeer web|url=https://www.rtvnoord.nl/nieuws/808592/Biodiversiteitsbeweging-wil-26-hectare-grond-bij-Onnen-kopen/?mt=8|titel=Biodiversiteit Land van Ons}} Door deze overname is de komst van een [[zonnepark]] onwaarschijnlijk omdat deze coöperatie tot doel heeft om het boerenland zo te gebruiken dat het goed is voor allerlei soorten insecten, vogels, zoogdieren, planten én alles wat leeft in de bodem.{{Citeer web|url=https://www.harendekrant.nl/nieuws/cooperatie-land-van-ons-koopt-deel-van-onner-es/?mt=8|titel=Coöperatie Land van Ons koopt deel van Onner Es}} De laatste eeuwen was de Onneres een open stuk grond en met de aanleg van houtwallen en bosjes zoals Leo Stockman in Noorderbreedte beschrijft zou een veel oudere indeling van essen aangehouden worden.

    In de herfst van 2021 heeft Burgerinitiatief Land van Ons 26 hectare aankocht van de OnnerEs{{Citeer web|url=https://landvanons.nl/wp-content/uploads/2021/04/Ruimtelijke-analyse-Onnen-V05.pdf|titel=Ruimtelijke analyse OnnerEsch, 6 percelen pingoruines en steilranden|bezochtdatum=Juli 2021|auteur=Henk Verschoor|achternaam=Verschoor|voornaam=Henk|datum=Juli 2021|uitgever=Land van Ons}}{{Citeer web|url=https://landvanons.nl/wp-content/uploads/2021/04/Ruimtelijke-analyse-Onnen-V05.pdf|titel=Ruimtelijke Analyse Onner Esch Land van Ons}}{{Citeer web|url=https://www.oogtv.nl/2021/07/vernietigende-landbouw-maakt-plaats-voor-boekweit-en-insecten-bij-onnen/|titel=Oude Strokenteelt op Onneresch na aankoop Land van Ons (OOG TV)|bezochtdatum=Juli 2021|auteur=Bram Koster|achternaam=Koster|voornaam=Bram|medeauteurs=Jan Wittenberg|datum=Juli 2021|uitgever=OOG TV}} .

    === Onderzoek en Monitoring ===
    Bij andere aangekochte gebieden werken Land van Ons vaak samen met universiteiten(Leiden, Rug, Amsterdam) en andere Inventariesatieorganisaties om in een langduring traject het herstel van biodiversiteit en landschap te volgen. Plaatselijk, ook voor het perceel op de OnnerEs, worden vrijwilligers-beheerteam gevormd, die gaan over de inrichting van het perceel. Een landelijke deskundigengroep gaat samen met plaatselijke vrijwilligers een monitoringprotocol zo opzetten dat alle lokale teams hier mee uit de voeten kunnen zoals het bepalen van fysisch chemische bepalingen en het tellen van de regenwormen. Locale teams voegen eigen intesses hier aan toe zoals het houden van een [https://waarneming.nl/bioblitz/vrouwevennepolder/ BioBlitz]. Monitoring om de invloed van het nieuwe ecologische beheer op de soortensamenstelling en abundantie te volgen zal plaats vinden via officiële tellingen zols BMP SOVON en trajectvallen voor bodeminsecten. Losse waarnemingen zullen via het in [https://waarneming.nl/gebied/species_list/676076 Waarneming.nl] aangemaakte [https://old.waarneming.nl/gebied/stats/676076 Gebied "Onner es- Land van Ons] verzameld worden. Vaak worden externe deskundigen ingeschakeld uit het Netwerk van leden voor advies bij de inrichting en herstel van het landschap. In Mei 2020 is het gebied door o.a. Theo Spek en andere specialisten bezocht {{Citeer web|url=https://www.rtvnoord.nl/nieuws/717489/eeuwenoude-pingoruines-worden-hersteld-het-lijkt-een-gewoon-meer-maar-dat-is-het-niet/?mt=8|titel=Eeuwenoude pingoruïnes worden hersteld}}{{Citeer web|url=https://www.universiteitleiden.nl/nieuws/2020/09/land-van-ons-en-universiteit-leiden-starten-samenwerking-in-veenweidegebied-oud-ade/?mt=8|titel=Coöperatie Land van Ons Werkt Samen met Universiteit}}. Het blijkt dat in 1920 nog het Korhoen op de Onneres voorkwam.

    === Bouwplan===
    In Onnen wordt het grasland omgezet in een mozaiklandschap van kleine akkers met boekweit gecombineerd met hagen en houtwallen. Gekeken wordt naar strokenteelt van harde (bak)tarwe, huttentut en boekweit{{Citeer web|url=https://landvanons.nl/onsplan/|titel=Verduurzamen & Revitalisering Landbouwgronden}} wat al groeit op de [[Holtesch]]{{Citeer web|url=https://www.oogtv.nl/2021/07/vernietigende-landbouw-maakt-plaats-voor-boekweit-en-insecten-bij-onnen/|titel=Oude Strokenteelt op Onneresch na aankoop Land van Ons (OOG TV)|bezochtdatum=Juli 2021|auteur=Bram Koster|achternaam=Koster|voornaam=Bram|medeauteurs=Jan Wittenberg|datum=Juli 2021|uitgever=OOG TV}}
    .

    ==Links==

    Waargenomen vlinders en planten zijn te zien op de Biodiversiteitswebsite van National GeoGraphic ism iNaturalist: [https://www.inaturalist.org/projects/groningen-haren-onnen-onneres?tab=observations www.inaturalist.org/observations]
    Foto's WikiMap ToolForge [https://wikimap.toolforge.org/?wp=false&basemap=2&cluster=false&zoom=16&lat=053.15&lon=0006.64 WikiMap ToolForge]
    Foto's Onnen [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Onnen Wikimedia Commons]
    Foto's OnnerEs [https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Onneres Wikimedia Commons]
    {{Appendix|2=
    {{References}}
    }}

    [[:Categorie:Geografie van Groningen (gemeente)]]
    [[:Categorie:Landschapsmonument]]
    [[:Categorie:Provinciaal landschap]]

    Literatuur

    1. https://www.onnen.nu/wp-content/uploads/2019/02/Verleden-heden-en-toekomst-van-de-Fruitberg-4.pdf
    2. https://fse.studenttheses.ub.rug.nl/10145/1/Biol_Ma_1981_ELoeff.CV.pdf
    3. https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/08/Zandwegen-deel-I-def-concept-nota.pdf
    4. https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/08/Zandwegen-deel-II-def-Inventarisatie.pdf
    5. https://fse.studenttheses.ub.rug.nl/10274/1/Bio_Ma_1983_SBroekhuizen.CV.pdf
    6. https://gemeenteraad.groningen.nl/Documenten/P9-Landschapsontwikkelingsplan-Haren-2004.pdf
    7. https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/12/Nota_archeologiebeleid_en_archeologische_beleidskaart_Nota_archeologiebeleid_Haren.pdf
    8. https://www.cultureelerfgoed.nl/binaries/cultureelerfgoed/documenten/publicaties/2019/01/01/dorpen-in-groningen-ontdek-je-dorp-en-ontwikkel-het-samen-verder/Dorpen_in_Groningen_Ontdek_je_dorp_web-A.pdf
    9. https://landelijkgebiedharen.nl/wp-content/uploads/2020/07/Kadernota-Buitengebied-Haren-2012-1.pdf
    10. https://landvanons.nl/wp-content/uploads/2021/04/Ruimtelijke-analyse-Onnen-V05.pdf
    11. 211-De '''Onneres''' is een vrij hoog gelegen [[Es (geografie)|es]] dat ruim buiten en onder het dorp
    Posted on September 11, 2021 10:34 AM by ahospers ahospers | 1 comment | Leave a comment